ΤΟ ΧΑΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΣΕΡΑΦΙΝ (SERAPHINE)

Σκηνοθεσία: Μάρτιν Προβόστ
Παίζουν: Γιολάντε Μορώ, Ούλριχ Τουκούρ, Άνν Μπενέτ, Ζενιβίν Μνιχ
Διάρκεια: 125’
2008

Όσο κυλούσαν οι αιώνες, εμείς οι άνθρωποι αλλάξαμε τις ονοματοθεσίες.
Τη «μαγεία» την είπαμε «τέχνη». Ακόμη περισσότερο, την καταστήσαμε σώμα επιστημών.

Το μαγικό της τέχνης έγινε ακαδημαϊκή πειθαρχία που διδάσκεται στα αμφιθέατρα από μποέμ καθηγητές και προσλαμβάνεται από περισπούδαστους νεαρούς. Την καταστήσαμε επίσης πεδίο μαχών. Ξερακιανοί κριτικοί αντιμάχονται στις επιφυλλίδες τους για τα «νέα αριστουργήματα» ή για «σωρούς σκατών». Την καταστήσαμε, τέλος, οικονομικό αγαθό, εμπορευματικό φετίχ. Σε auction tables, κουστουμαρισμένοι ατζέντηδες και κοιλαράδες κροίσοι πλειοδοτούν – μουσαμάδες έναντι τόνων χρήματος κατοχυρώνονται με το τρία.

Υπάρχουν πολλές θεωρήσεις της φύσης του ανθρώπου. Εδώ θα δεχθούμε αναλυτικά, δυο κύριες προκείμενες του ανθρώπου, προκείμενες των οποίων είναι έρμαιο. Η μία είναι η ανάγκη της ασφάλειας και του οικείου που πάντα προσπαθεί να ικανοποιήσει. Η άλλη είναι το κάλεσμα του άγνωστου και του ανοίκειου που ποτέ δεν μπορεί να του αντισταθεί.

Η πρώτη εκφράζεται δια της προσπάθειας του ανθρώπου να περιχαρακώσει το ανοίκειο με το γνωστό, δηλαδή του θεσμούς του και τους κανόνες. Η δεύτερη γκρεμίζει ό,τι πασχίζει να χτίσει ο άνθρωπος. Το ανοίκειο περισσότερο από οπουδήποτε αλλού, φωλιάζει μέσα μας. Υπάρχει ένας βυθός εντός μας που όλο ανασαλεύει και που τον προβάλλει προς τα έξω η φαντασία μας. Είναι η ζωικότητά μας, είναι η Φύση που μας διέπει και μας περιέχει, και που η διανόηση όσο και αν προσπαθεί, δεν τιθασεύει.

Μέσα μας κυοφορείται «άγρια ζωή». Και εκμαιεύει τέχνη ή μαγεία.

Η ηρωίδα της ταινίας είναι η Σεραφίν. Ζει σε ένα γαλλικό χωριό στις αρχές του 20^ου αιώνα. Μεσόκοπη, χωρίς οικογένεια, πλένει σεντόνια, κάνει θελήματα, τρίβει πατώματα. Άσχημη, ατσούμπαλη γυναίκα, οι πάντες την κοροϊδεύουν. Απόλαυσή της είναι τις ώρες της σχόλης να μιλά στα ζώα, να ακούει τα δέντρα, να χαϊδεύει τα φυτά. Και το βράδυ, να σκαρώνει μικρές ζωγραφιές. Είναι η μισότρελη του χωριού, το δουλικό των αστών.

Κάποια στιγμή, ο γερμανός συλλέκτης και κριτικός τέχνης που διαμένει στο χωριό θα δει έναν πίνακά της και θα εντυπωσιαστεί. Αυτός είναι που έχει αναδείξει το κίνημα της ναϊφ τέχνης (Μπρακ, Ρουσώ) και στα έργα της Σεραφίν θα δει όλες τις αρετές της. Ζωγραφιές καρπών και φυτών, νέο-πριμιτιβιστικά αριστουργήματα, χωρίς τις ακαδημαϊκές αγκυλώσεις, που αναδύουν το δέος που κάποτε ένιωσαν οι πρωτόγονοι άνθρωποι στο πρωτοκοίταγμα της φύση.

Η τόσο πρωτόγονη σε σχέση με τον πολιτισμένο περίγυρό της Σεραφίν θα παρακινηθεί να ζωγραφίσει κι άλλο. Πάμφτωχη, φτιάχνει το κόκκινο από το αίμα των σφαχτών στο κρεοπωλείο όπου δουλεύει, το πράσινο από τη χλόη. Χρώματα που διηγούνται το γίγνεσθαι της φύσης. Το άσπρο θα το αγοράζει με τα λίγα της κέρματα από τον μπακάλη…

Το όνομά της αρχίζει να ακούγεται. Ο συλλέκτης τις δίνει χρήματα και έτσι οι διαστάσεις των τελάρων μεγαλώνουν. Λουλούδια, καρποί, δέντρα, έντομα, φύλα συμπλέκονται και δεσπόζουν στους καμβάδες – παράξενες, τρομακτικές συνθέσεις. Η φύση οργιάζει, θέλει να ξεχυθεί από τα όρια του καμβά όπως και η εσωτερική φύση της ανέραστης Σεραφίν.

Η Σεραφίν ακούει αγγέλους να της μιλούν, παραγγέλνει – αυτή η κουρελού – ένα νυφικό από μετάξι για να το φορέσει στην έκθεσή της στο Παρίσι.

Φευ, η έκθεση θα ματαιωθεί λόγω του Κραχ του 1929. Η Σεραφίν θα χάσει τελείως τα λογικά της (τι είναι όμως άραγε τα «λογικά»;) και θα οδηγηθεί στο ψυχιατρείο όπου και θα πεθάνει, χρόνια μετά, παρατημένη από όλους.

Καταπληκτική ταινία, με ασύλληπτη ερμηνεία της πρωταγωνίστριας. Η μουσική των εγχόρδων υποβάλλει ενώ κάθε τόσο ακούγονται καμπάνες. Θεός και Φύση.

Καταπληκτικές σκηνές: όταν ξεσπά ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, η Σεραφίν ζωγραφίζει πεσμένη στο πάτωμα ενώ από το παράθυρο φαίνονται μακρινές εκρήξεις. (Πόλεμος: η διάνοια της διπλωματίας, η άγρια φύση της σφαγής)

Ασυνήθιστη βιογραφία καλλιτέχνη. Απομακρύνεται από τους γοητευτικούς, μποέμ τύπους για να δείξει την τέχνη να τρώει τη σάρκα και τη λογική του αγροίκου καλλιτέχνη. Γιατί πριν από μάθημα ή τιμή, η τέχνη είναι σάρκα και τρέλα.

Αξιολόγηση: * * * * (4)

Δρένος Δημήτρης

δημοσιεύθηκε στον Εξώστη, 8/4/2009