Τετάρτη 18 Απριλίου 2012

Ο ΠΑΝΤΑ ΠΑΡΩΝ ΦΑΣΙΣΜΟΣ. ΓΙΑ ΤΟ "ΚΥΜΑ" ΤΟΥ DENNIS GANSEL

Στην ιστοριογραφία του μέλλοντος, ο 20ος αιώνας θα μπορούσε να καταχωρηθεί με δύο – φαινομενικά – τελείως αντιθετικούς προσδιορισμούς.

Θα μπορούσε να αποκληθεί ως ο αιώνας της προόδου, καθώς οι επιστημονικές ανακαλύψεις που σημειώθηκαν κατά τη διάρκειά του και οι τεχνικές εφαρμογές τους, άλλαξαν ριζικά τον τρόπο οργάνωσης των κοινωνιών μας όπως και την ίδια την καθημερινή ζωή, χαρίζοντάς μας την πεποίθηση – όταν χαϊδεύουμε στην τσέπη το υπερσύγχρονο κινητό μας τηλέφωνο, όταν αναλογιζόμαστε την κατάκτηση του διαστήματος, όταν θαυμάζουμε τα δημοκρατικά μας πολιτεύματα – πως τα πράγματα βελτιώνονται και πως είναι ευτυχώς καταδικασμένα να βελτιώνονται εσαεί.

Ταυτόχρονα όμως, θα μπορούσε να αποκληθεί και ο αιώνας της βαρβαρότητας, καθώς στο σώμα του χαράχτηκαν ανεξίτηλα οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι, με αρνητικότερο και εμβληματικό αποκορύφωμά τους το Ολοκαύτωμα, το οποίο έφερε στην επιφάνεια ένα τρομακτικό πρόσωπο της ανθρωπότητας.

Ένα πρόσωπο και πολλούς ανθρώπους που παρά την ενίοτε κλασική τους παιδεία ή τα υψηλόφρονα ιδανικά τους υπήρξαν ικανοί να βασανίσουν και να σφαγιάσουν μεθοδικότατα και στην πιο μεγάλη κλίμακα – και ύστερα να γυρνούν το βράδυ στο σπίτι τους και να κοιμούνται ήσυχοι.

Οι δυο παραπάνω προσεγγίσεις – οι οποίες μόνο φαινομενικά είναι ασύμβατες – καθώς γεγονός είναι πως αμφότερα συνέβησαν σε αυτό τον ταραγμένο αιώνα, απασχόλησαν και απασχολούν μέχρι σήμερα τα πεδία της ψυχολογίας, της κοινωνιολογίας και της φιλοσοφίας.

***

Η φιλόσοφος Χάνα Άρεντ άλλαξε στην πορεία την αρχική της θέση για ένα ριζικό, πρωταρχικό κακό που συνέβη άπαξ στη ναζιστική Γερμανία, προς μια θέση που υποστήριζε την κοινοτοπία του κακού, αναλογιζόμενη τους μηχανοδηγούς εκείνους που με την ίδια ευσυνειδησία που μετέφεραν χαρούμενους ταξιδιώτες πριν τον πόλεμο, μετέφεραν τους κρατούμενους στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ή τους βασανιστές που το ίδιο βράδυ που είχαν βασανίσει κάποιον, είχαν και ένα γλυκό φιλί για τη γυναίκα και τα παιδιά τους.

Ο κοινωνιολόγος Ζύγκμουντ Μπάουμαν μελετώντας τα στατιστικά όσων βοήθησαν να διασωθούν τα θύματα των ναζί, παρατηρεί πως αυτοί που ρίσκαραν τη ζωή τους για να βοηθήσουν προέρχονταν, τυχαία, από όλες τις ηλικιακές, οικονομικές, μορφωτικές, πληθυσμιακές ομάδες. Δεν επρόκειτο λοιπόν για κάποια άτομα που είχαν λάβει την ηθική διαπαιδαγώγησή τους από μια κοινωνία που εξευγενίζει, τα οποία κινήθηκαν ενάντια στο πρωτόγονο αμόκ της βαρβαρότητας των υπολοίπων, αλλά για κάποια άτομα που στάθηκαν μεμονωμένα ενάντια σε μια σύσσωμη κοινωνία που από-ηθικοποιούνταν.

Έτσι, το Ολοκαύτωμα δεν το γέννησε μια κακή ποιότητα που φέρουν κάποιοι άνθρωποι μέσα τους, αλλά η ίδια η επίδραση των κοινωνιών μας, με την εμμονή τους στον οικονομίστικο υπολογισμό του κόστους και το οφέλους, με την τάση τους να γραφειοκρατικοποιούν και αποπροσωποποιούν τους ανθρώπους σε νούμερα, να μετατρέπουν τους άλλους σε αντικείμενα για τις επιδιώξεις μας, να δημιουργούν απόσταση μεταξύ των πράξεών μας και των συνεπειών τους.

***

Αν τα παραπάνω ακούγονται πολύ θεωρητικά, δυο πειράματα της ψυχολογίας που έλαβαν χώρα στην Αμερική, μας χορηγούν το εμπειρικό υλικό που τρομακτικά τα στηρίζει.

Το 1961 ο ψυχολόγος Στάνλευ Μίλγκραμ εκτέλεσε το περίφημο, ομώνυμο πείραμά του στο πανεπιστήμιο του Γέηλ.

Ανάθεσε στους εθελοντές του το ρόλο του «δασκάλου» ενώ κάποιοι ηθοποιοί υποδύθηκαν τους «μαθητές». Ο καθηγητής έπρεπε να κάνει μια σειρά ερωτήσεων στους μαθητές και σε περίπτωση που αυτοί έκαναν λάθος, όφειλε να τους προκαλέσει ηλεκτροσόκ, αρχικά χαμηλής έντασης, και σε κάθε επόμενη λάθος απάντηση, όλο και υψηλότερης. Οι «δάσκαλοι» ενημερώθηκαν πως οι «μαθητές» αντιμετωπίζουν καρδιακά προβλήματα, ενώ δε γνώριζαν πως ήταν ηθοποιοί οι οποίοι θα υποδύονταν πως δέχονται ηλεκτροσόκ.

Τα ευρήματα του πειράματος ήταν ανατριχιαστικά. Το 65% των «καθηγητών» χορήγησε τη μέγιστη ποσότητα ηλεκτρισμού, ακόμα και όταν από την άλλη πλευρά του τοίχου, που τους χώριζε από τους «μαθητές», ακούγονταν ουρλιαχτά πόνου ή νεκρική σιωπή. Τυχόν ενδοιασμοί που προέκυπταν, γρήγορα ξεπερνούνταν έπειτα από την παραίνεση των επιβλεπόντων ψυχολόγων να συνεχίσουν το πείραμα.

Πρόκειται για την κοινοτοπία του κακού. Ιδιαιτέρως χαρακτηρηστικά, όλοι οι εθελοντές ήταν λευκοί και εύποροι μεσοαστοί.

Το 1971 διοργανώθηκε ένα παρεμφερές πείραμα από τον Φίλιπ Ζιμπάρντο, στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Αυτή τη φορά οι εθελοντές οι οποίοι ήταν φοιτητές – και μιλάμε για την εποχή των χίπηδων, των αντιπολεμικών και ειρηνιστικών κινημάτων – χωρίστηκαν σε φύλακες και φυλακισμένους. Πολύ σύντομα, οι υποτιθέμενοι φύλακες ξεπέρασαν τα όρια του σαδισμού ενώ ταυτόχρονα οι υποτιθέμενοι φυλακισμένοι αποδέχθηκαν πλήρως το ρόλο του θύματος.

Αν και το πείραμα ήταν προορισμένο να κρατήσει 2 βδομάδες, εγκαταλείφθηκε στις 6 μέρες καθώς ήταν τρομακτική η κλιμάκωση της ψυχολογικής και σωματικής βίας που ασκούνταν. Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι πως το πείραμα παρακολουθούσαν 50 συνάδελφοι και φοιτητές του Ζιμπάρντο. Από αυτούς, μόλις μία κοπέλα έγειρε ηθικούς ενδοιασμούς.

Απολύτως ανησυχητικά, τα ευρήματα αυτά στοιχειοθετούν την υπόθεση πως το Ολοκαύτωμα δεν ήταν μια στιγμή τρέλας της κατά τα άλλα λογικής ανθρωπότητας αλλά μια πιθανότητα που διαρκώς ενυπάρχει μέσα στις κοινωνίες μας σπερματικά και που υπό τις κατάλληλες συνθήκες μπορεί να ξανά-φυτρώσει.

***

Ακριβώς αυτό το ερώτημα – αν μπορεί να ξανασυμβεί το Ολοκαύτωμα και αν μπορεί να ξανα-υπάρξει ένας Χίτλερ (και άρα πως ο Χίτλερ δεν υπήρξε απλώς μια δαιμονική - και τυχαία - ενσάρκωση του κακού) διερευνά η ταινία μας.

Βασίζεται και αυτή σε ένα πείραμα, ένα άτυπο πείραμα που εκτέλεσε ο καθηγητής Ron Jones σε ένα Λύκειο της Καλιφόρνια το 1967. Αφορμή υπήρξε η ερώτηση ενός μαθητή του για το κατά πόσο μπορεί να ξανα-υπάρξει ο ναζισμός.

Την εμπειρία του πειράματός του την εξέδωσε ως μικρή ιστορία το 1976. Πάνω της βασίστηκε η τηλεταινία το "Κύμα" του 1981 η οποία είχε μεγάλη απήχηση και αμέσως μετά μεταγράφηκε σε νουβέλα από τον Τοντ Στράσσερ η οποία κυκλοφόρησε την ίδια χρονιά και αποτελεί ως σήμερα διδακτέα ύλη στα Γερμανικά σχολεία αλλά και αλλού. Το 2008 γυρίζεται η ταινία που θα δούμε, ενώ το 2010 το "Κύμα" ανέβηκε και ως μιούζικαλ.

Μια διαχρονική ιστορία, διαχρονική όπως και η επικαιρότητα του ανησυχτικού ερωτήματος.

***

Η ταινία μας εξελίσσεται στο σήμερα και μάλιστα στη Γερμανία – δηλαδή εκεί όπου ανέβηκε και έπεσε ο ναζισμός, και επομένως εκεί όπου θα πιστεύαμε πως η ιστορική μνήμη θα απέτρεπε περισσότερο από οπουδήποτε αλλού την επανεμφάνισή του.

Ένας αντισυμβατικός δάσκαλος, που πάντα φορά μπλουζάκια πανκ ροκ συγκροτημάτων, που πέρασε στα νιάτα του από τις αυτόνομες καταλήψεις του Βερολίνου, θα αναλάβει να διδάξει στους μαθητές του, στο εβδομαδιαίο μάθημα πολιτικής ιστορίας, τον αυταρχισμό.

Στα λόγια όλα είναι εύκολα – τα παιδιά καταδικάζουν το φασισμό και χασμουριούνται. Πιστεύουν πως βρίσκονται 63 χρόνια και πολλά έτη φωτός μακριά του.

Όμως η πολιτική δεν είναι μόνο θεωρητική ιδεολογία αλλά άμεση πρακτική. Δε σκεφτόμαστε μόνο με το μυαλό αλλά και με το σώμα. Και καμιά φορά το σώμα και οι πρακτικές είναι που υπαγορεύουν τη σκέψη.

Ο καθηγητής θα έχει μια έμπνευση – θα προσπαθήσει να ενσαρκώσει στην τάξη ό,τι συζητάνε.

Την πρώτη μέρα θα τους ζητήσει να τον αποκαλούνε κύριο και να σηκώνονται όρθιοι όταν παίρνουν το λόγο. Μετά τους πρώτους ενδοιασμούς τα παιδιά θα το κάνουν – και θα τους αρέσει. Ακριβώς όπως συμβούλευε ο Μπλέηζ Πασκάλ όσους είχαν αμφιβολίες για την πίστη τους: «πέστε στα γόνατά σας και προσευχηθείτε – και ύστερα θα πιστέψετε». Και όπως συμπλήρωσε ο Σλαβόυ Ζίζεκ, «και αφού πιστέψετε θα νομίζετε κιόλας πως πιστεύατε από την αρχή – και απλώς δεν το ξέρατε».

Τη δεύτερη μέρα θα τους μιλήσει για την αξία της κοινότητας, για τη δύναμη που έχουν οι πολλοί όταν γίνονται μια γροθιά. Θα αλλάξει θέσεις στους μαθητές. Θα τους τοποθετήσει μακριά από τους φίλους και τις συμπάθειές τους. Η θραύση των προσωπικών βιόκοσμων επιτρέπει τη δημιουργία του βιόκοσμου της ομάδας. Θα τοποθετήσει τους καλούς μαθητές δίπλα στους κακούς. Είναι η υπόσχεση της ισότητας.

Την τρίτη μέρα θα βρούνε όνομα για την ομάδα, το «Κύμα», και χαιρετισμό. Πρόκειται για τις τελετές μύησης που έχει κάθε ομάδα. Δεν πάει να είναι ο ΠΑΟΚ ή ο Άρης, οι φίλοι του κυνηγιού ή η Κου Κλουξ Κλαν; Κάθε ομάδα χρειάζεται τα όρια που θα τη διαφοροποιήσουν από κάθε άλλη και που θα δώσουν την πεποίθηση ανωτερότητας σε όσους έχουν το προνόμιο να ανήκουν σε αυτή. Και το κυριότερο, θα τους δώσει έναν εχθρό, που πάντα είναι απαραίτητος, γιατί πάντα ετεροπροσδιοριζόμαστε ώστε ύστερα να αυτοπροσδιοριστούμε. Ο εχθρός θα είναι η από κάτω τάξη όπου διδάσκεται ο αναρχισμός.

Την τέταρτη μέρα όλοι με χαρά θα φορέσουν λευκά πουκάμισα. Δεν πάει να είναι λευκά πουκάμισα ή μελανοί χιτώνες; Τα μέλη της ομάδας πρέπει να μοιάζουν για να αναγνωρίζονται και κυρίως για να αναγνωρίζουν τους εχθρούς της. Το κορίτσι που επιμένει να φορά κόκκινα γίνεται ο αποδιοπομπαίος τράγος, ενώ τα μέλη του Κύματος βγαίνουν έξω για να στρατολογήσουν και άλλους.

Νιώθουν πως είναι κίνημα – αν και δεν έχουν κάποιο στόχο, αν και ο καθένας φαντάζεται πως υπάρχει κάποιος στόχος τον οποίο δεν ξέρει και όμως είναι έτοιμος να υπηρετήσει. Τώρα μιλάει η δύναμη των αριθμών και τα παιδιά θέλουν να την αυξήσουν. Το ζητούμενο γίνεται η δύναμη, μια δύναμη τυφλή.

Την πέμπτη μέρα τα πράγματα έχουν ξεφύγει και ο καθηγητής αποφασίζει να τελειώσει το πείραμα. Σε μια εκπληκτική σκηνή θα επιστρατεύσει τη ρητορική του φασισμού, τη γλώσσα του σώματος, το συναισθηματισμό της φωνής, θα προσφέρει θύματα στα λιοντάρια.

Όμως όταν μια κοινωνική δυναμική απελευθερώνεται, δε μαζεύεται τόσο εύκολα. Το τέλος θα είναι τραγικό.

***

Η ταινία κατηγορήθηκε πως είναι προβλέψιμη όσον αφορά την κλιμάκωση και το τέλος της. Κατά τη γνώμη μου αυτό είναι και η μεγάλη της αρετή. Αν και μπορούμε – στεκόμενοι απ’ έξω ως θεατές – να δούμε τη φοβερή κατάληξη στην οποία οδηγεί κάθε μικρό βήμα που κάνουν τα παιδιά, ταυτόχρονα κάθε μικρό βήμα μας φαίνεται εύλογο, λογικό και γιατί όχι, σαγηνευτικό.

Όταν μιλάμε για την πολιτική και την κοινωνία οι απαντήσεις δεν μπορούν να είναι απλουστευτικές και μανιχαϊστικές. Δεν αρκούν τα καθησυχαστικά και αντιθετικά δίπολα του φασισμού και της δημοκρατίας. Άλλωστε η δημοκρατία έφερε στην εξουσία τον Χίτλερ και η κατ’ όνομα δημοκρατία μας τρεμοσβήνει και πάλι στις μέρες μας.

Τα παιδιά αγκαλιάζουν το εγχείρημα γιατί δεν είναι ευχαριστημένα από το παρόν μας. Ένα παιδί θα δηλώσει πως «είχα ωραία ρούχα και ό,τι άλλο ήθελα μα βαριόμουν». Είναι η δυσανεξία της μοντέρνας ζωής που η κενότητά της και ο ανταγωνισμός της έχουν εκτινάξει τους δείκτες της κατάθλιψης στα ύψη. Κάθε τάξη σε κάθε σχολείο και σε κάθε εποχή, έχει τους παρίες της – παιδιά που δεν τους μιλάει κανείς – και κάθε κοινωνία το ίδιο. Όσο ζούμε σε κοινωνίες ανισότητας, η υπόσχεση για ισότητα δεν μπορεί παρά να είναι το κυρίαρχο αίτημα.

Η ανάγκη του Τιμ – του μαθητή που θα φέρει το πείραμα στα άκρα – για ομοιογένεια και ομαδικότητα δεν προκύπτει από κάποια υποτιθέμενη κακή ψυχή του, αλλά από την απομόνωση στην οποία τον ωθεί το σχολικό περιβάλλον του και ο αδιάφορος αυταρχισμός της οικογένειάς του. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως ο ψυχίατρος Βίλχελμ Ράιχ είχε αποδώσει τη δημοφιλία του ναζισμού, στη Γερμανία του μεσοπολέμου, στις φαντασιώσεις σεξουαλικότητας που καλλιεργούσε και στα πατρικά πρότυπα που αφειδώς προσέφερε. Άλλωστε, και η δημοκρατία δε μας διασώζει πάντα από την ομοιογένεια. Ζωές σαν του Τιμ ζούνε χιλιάδες άνθρωποι γύρω μας, πανομοιότυπες στην ανέχεια τους, γκρίζες ζωές.

Όσο για τους πιο προνομιούχους από εμάς, που θεωρούμε πως ασκούμε ελεύθερα την ατομικότητά μας και που ποτέ δε θα φορούσαμε τα άσπρα πουκάμισα της ταινίας, το ίδιο κάνουμε, λίγο πιο κομψά, και το όνομά του είναι μόδα ή λίγο πιο παραδοσιακά, και το όνομά του είναι στρατός.

Η ταινία περιλαμβάνει σκηνές από αγώνες πόλο του μαθητικού πρωταθλήματος. Αν και στα λόγια βαυκαλιζόμαστε να μιλάμε για την «ευγενή άμιλα», βλέπουμε τη βία στα μάτια των παικτών και τη βία στη δύναμη των σουτ τους.Η βία του αθλητισμού είναι μια θεσμοθετημένη βία, ένας μικρός και ευνουχισμένος πόλεμος, μια πρόβα τζενεράλε.

Μια πρόβα τζενεράλε για τη φορά που θα βρούμε και εμείς – όπως και οι μικροί ήρωες της ταινίας – εξιλαστήρια θύματα. Δε χρειάζεται να πάμε μακριά. Πέρυσι σχεδόν τέτοιο καιρό, στο κέντρο της Αθήνας μαίνονταν πογκρόμ ενάντια στους μετανάστες.

Τελικά, θα μπορούσε να ξανα-υπάρξει φασισμός;

Ο ριζοσπάστης καθηγητής μας μόνο φασίστας δεν είναι και τα παιδιά είναι απλοί και κανονικοί μαθητές. Το ολοκαύτωμα δεν αποτέλεσε μια ρήξη στον πολιτισμό μας αλλά μια από τις παράλληλες λογικές του. Μια λογική που πηγάζει από τις διάφορες αυθεντίες και τις διάφορες εξουσίες που αθόρυβα περπατάνε γύρω μας.

Και εμείς, όσο καθόμαστε ήσυχοι στη γωνίτσα μας, όσο καθόμαστε στα αυγά μας, φλερτάρουμε με το ενδεχόμενο, τα αυγά αυτά να είναι από κείνα που εκκολάπτουν τα φίδια του φασισμού.



Δημήτρης Δρένος

Εισήγηση για την ταινία "Το Κύμα" που προβλήθηκε στην Περιφερειακή Βιβλιοθήκη της Ξηροκρήνης, στη Θεσσαλονίκη, στις 3/4/2012

36 σχόλια:

  1. Πολύ ενδιφέρον το άρθρο σου αλλά και επίκαιρο. Για να μάθουν όλοι πως ο φασισμός παντού και πάντοτε μπορεί να παρουσιαστεί

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ευχαριστώ πολύ για τα καλά λόγια. Ακριβώς, παντού και πάντοτε μπορεί να εμφανιστεί. Γιατί υπάρχει με πολλές μορφές, άλλοτε έμμεσες και άλλοτε άμεσες.

    Στο κείμενο χρησιμοποιοώ εναλλάξ τη λέξη "ναζισμός" με αυτήν του "φασισμού". Μπορεί η πρώτη να αναφέρεται και κατάγεται από τα συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα της Γερμανίας και η δεύτερη από της Ιταλίας, ωστόσο ο κοινός παρονομαστής είναι πολύ πολύ ευρύτερος.

    Και ακόμα βασικότερο είναι πως είναι πολύ δύσκολο να αντιληφθεί κανείς το πως από τον έμμεσο φασισμό περνάμε στον άμεσο. Κάτι που σήμερα σταθερά συμβαίνει στην Ελλάδα, είτε σε σοκάκια της Αθήνας και αλλού είτε σε διαδρόμους πολιτικών γραφείων

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Ωραίο κείμενο, όπως και όλα σ'αυτό το blog! Νομιζω πως η καθημερινότητά μας μέσα σ'αυτο το σύστημα είναι γεμάτη προ(σ)κλήσεις σε μικροφασισμούς οι οποίοι, ως μια μορφή μαθητείας, μας εισάγουν εύκολα στα "κλασσικά" σχήματα φασισμού. Χρειάζεται αγρύπνια μέσα σ'αυτη τη νύχτα που θα είναι μεγάλη απ' ό,τι φαίνεται.
    Πάω να δω την ταινία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πρώτα απ' όλα να πω κι εγώ με τη σειρά μου ότι είναι πολύ ωραίο το κείμενο.
    Όταν ήμουν μικρότερη προσπάθησα διαβάζοντας διάφορα γερμανικά βιβλία και ντοκουμέντα να κατανοήσω πως ήταν δυνατόν αυτός ο «εκλεπτυσμένος» λαός να κάνει ένα τόσο παράλογο έγκλημα. Πως ακόμα και οι άνθρωποι που δε συμμετείχαν ενεργά, έμειναν άπρακτοι και συνήθισαν τόσο εύκολα στα νέα δεδομένα. Έφτασα κι εγώ στο συμπέρασμα ότι ένα ολοκάυτωμα μπορεί να συμβεί και σήμερα και σε οποιαδήποτε χώρα. Η κοινωνία μας με τους φανατισμένους οπαδούς των ποδοσφαιρικών ομάδων, με το ρατσισμό και την ξενοφοβία της, με τον «πατριωτισμό» της, θέλει μόνο έναν Χίτλερ και ευνοϊκές συνθήκες για να παράξει μια νέα γενοκτονία.
    Πάντως η ψυχολογία του ανθρώπου και η χειραφέτηση των μαζών είναι μόνο μια παράμετρος που επέτρεψε να συμβεί το ολοκαύτωμα έτσι όπως συνέβη. Για παράδειγμα αν κανείς μελετήσει την ιστορία των Εβραίων στην Ευρώπη, θα δει ότι ήταν αντικείμενα μίσους για δυο χιλιετίες, είτε επειδή σταύρωσαν τον Χριστό και πίνουν το αίμα παιδιών, είτε επειδή είναι κατώτερη φυλή, είτε επειδή μας πρόδωσαν στους Τούρκους, είτε επειδή είναι κάτοικοι ενός βρωμερού γκέτο, τοκογλύφοι, πλουτοκράτες, κομμουνιστές, οπισθοδρομικοί, μασόνοι κι ότι άλλο μισούσε η πλειοψηφία της κάθε κοινωνίας. Αντίστοιχα έγιναν πογκρόμ εναντίον των Τσιγγάνων επειδή οι κοινωνίες μας είχαν συνηθίσει να τους περιφρονούν εκατοντάδες χρόνια, μέσα από την τέχνη, τις παροιμίες, τα αθώα αστεία μας, μέσα από την ηθελημένη άγνοιά μας γι' αυτούς.
    Βέβαια θα μπορούσε να πει κανείς ότι αν δεν ήταν αποδιοπομπαίοι τράγοι οι Εβραίοι ή οι Τσιγγάνοι ή οι μετανάστες, κάποιους άλλους θα βρίσκαμε με την ίδια ευκολία για να τους μισούμε. Δεν είμαι όμως σίγουρη, πιστεύω ότι η καταπολέμηση των στερεοτύπων εναντίον μιας κοινωνικής ομάδες μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες για ένα νέο ολοκαύτωμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Γεια σου Κ., σ' ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια.

    Συμφωνώ απόλυτα με αυτό που λες. Νομίζω πως αυτό είναι και το πιο ανησυχητικό πόρισμα από τα δυο πειράματα που αναφέρω στο κείμενο. Πως άνθρωποι καθημερινοί, ο γείτονάς μας, εγώ, εσύ κρύβουμε κατά πάσα πιθανότητα τέτοιες συμπεριφορές. Συμπεριφορές με τις οποίες δε γεννηθήκαμε βέβαια, αλλά τις μάθαμε λίγο λίγο κάνοντας τα φυσιολογικά πράγματα..

    Πηγαίνοντας κάποτε στο σχολείο, βλέποντας τηλεόραση, δουλεύοντας στο σύστημα εργασίας όπως αυτό έχει, καταλαμβάνοντας διάφορες θέσεις σε διάφορες ιεραρχίες της κοινωνικής ζωής.

    Αμέτρητες πρακτικές, φαινομενικά ασήμαντες λεπτομέρειες, συγκροτούν αυτές τις διδασκαλίες του μικρό-φασισμού ("υγιής ανταγωνισμός" είναι ένα άλλο όνομά του) στις οποίες μαθητεύουμε.

    Και ένα ωραίο απογευματάκι, όπως ίσως αυτό της 6ης Μαΐου, πιθανόν να μάθουμε πως οι μικροί κρυπτοφασισμοί ενσαρκώθηκαν σε ένα μεγαλύτερο, τη Χρυσή Αυγή, ο οποίος μπορεί να βρίσκεται πλέον στο προσκήνιο.

    Και ωστόσο, δεν είναι αυτό το χειρότερο. Το συγκεκριμένο μπορεί να είναι μια συγκυρία, ένας απότοκος τακτισμών, ακόμα ακόμα και ένα βολικό άλωθι ώστε πολλοί άλλοι να σπεύσουν να διακηρύξουν τον ώψιμο αντιφασισμό τους.

    Το χειρότερο είναι αυτό που επισημαίνεις. Πως ξεκίνησε μια τέτοια μεγάλη νύχτα ήδη εδώ και δύο χρόνια στην Ελλάδα και ήδη στις εφημερίδες, στις τηλεοράσεις, στην περίφημη (και κενή νοήματος) "κοινή γνώμη" έχουν στοχοποιηθεί εργασιακές ή πληθυσμιακές ομάδες, σα να μην τρέχει τίποτα.

    Νομίζω πως δε συνειδητοποιούμε το εύρος της ανόδου του φασισμού. Δεν έχει να κάνει μόνο με ένα πιθανό 5% της χ.α. Έχει να κάνει με το ότι αποτρόπαια πράγματα, πράγματα και αντιλήψεις άξιες ντροπής, αρχίζουν να παρουσιάζονται και φαίνονται ως εύλογα.

    Ελπίζω να σου άρεσε η ταινία

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Simurgh γεια σου και σε ευχαριστώ πολύ για το σχόλιο και την οξυδερκή παρατήρησή σου.

    Στο κείμενο που έγραψα, παραθέτω κάπου τον Ζύγκμουντ Μπαουμαν - Πολωνό θεωρητικό - που πολύ εκτιμώ. Δυο βιβλία του, τα οποία δεν υπάρχουν στα ελληνικά, τα Modernity and the Holocaust και Modernity(1989) and Ambivalence (1991), καταπιάνονται με το ζήτημα της συζήτησής μας.

    Ο Bauman θεωρεί πως ο ρατσισμός (και "φασισμός")με την έννοια που τα κατανοούμε / ορίζουμε σήμερα, αποτελούν προϊόντα της μοντέρνας εποχής, της νεωτερικότητας, δηλαδή χοντρικά από την αναγέννηση και το διαφωτισμό και πέρα.

    Έχουν να κάνουν με την εμμονή του πολιτισμού μας με το σχεδιασμό, την οργάνωση, την χωροθέτηση και την οριοθέτηση, κάτι που αποθεώνεται με την ίδρυση των μοντέρνων κρατών, της γραφειοκρατίας, της συνολικής διοίκησης ενός πληθυσμού.

    Όλα τα παραπάνω χρειάζονται όρια / σύνορα ώστε να υπάρξουν, όρια τα οποία θα κατανέμουν από τις δυο πλευρές τους, αυστηρώς, όσους είναι με εμάς (σαν εμάς) και όσους δεν είναι (δε μας μοιάζουν και είναι εχθροί).

    Όμως, καθώς τα όρια και κυριότερα όλων, τα κοινωνικά όρια, είναι κάτι το σχετικό, κάτι που κατασκευάζεται και φυσικά μπορεί να αλλάξει, η δημιουργία τους απαιτεί και τη διαρκή επιτήρησή τους. Κατά μια έννοια, το όριο δεν υπάρχει. Υπάρχουν οι τεχνικές που οριοθετούν και διακρίνουν.

    Πριν τη νεωτερικότητα, τα όρια ήταν πιο χαλαρά. Αντί για ρατσισμός, υπήρχε αυτό που ονομάζει "ετεροφοβία", δηλαδή η συναισθηματικής φύσεως αίσθηση του ανοίκειου όταν π.χ. κάποιος αρχαίος έλληνας συναντούσε έναν ινδό, δηλαδή κάτι που δεν είχε φανταστεί. Εξού και οι ιστορικές περιγραφές των εποχών εκείνων αποδίδουν στοχεία του γκροτέσκου σε ότι ξένο συναντούσαν και διηγούνταν. Το ξένο έφερνε μαζί του κυρίως την αίσθηση του παράξενου.
    [...]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Καθώς ξεκινά η μοντέρνα εποχή, τα πράγματα αλλάζουν.

    Τα όρια δεν είναι τόσο μεταξύ ενός οικείου και ενός ανοίκειου και συνήθως τόσο μακρινού κόσμου που μόνο σποραδικά ερχόμασταν σε επαφή μαζί του, αλλά όρια που πρέπει να χαραχτούν δίπλα και γύρω μας.

    Οι εβραίοι (και οι τσιγγάνοι, είναι πολύ σωστή η επισήμανσή σου) δεν ήταν κάτι μακρινό, αλλά πληθυσμοί που κατοικούσαν στην Ευρώπη για αιώνες, στις πόλεις και στα χωριά, δίπλα σε όλους τους υπόλοιπους.

    Δεν ήταν κάτι παράξενο λοιπόν, πρωτόγνωρο, ριζικά διαφορετικό (όπως π.χ. ένας ινδιάνος για έναν ισπανό κονκισταδόρα). Αντιθέτως ήταν κάτι που έμοιαζε απόλυτα με κάθε άλλο Ευρωπαίο.

    Ταυτόχρονα όμως, αυτή η οικεία κατηγορία ήταν μια "αμφίσημη" και ακαθόριστη κατηγορία σε μια Ευρώπη που οργανωνόταν σε κράτη, γιατί οι Εβραίοι ήταν απάτριδες. Ήταν και Γάλλοι και Γερμανοί και Έλληνες κτλ κτλ. Έτσι, η ύπαρξή τους κλόνιζε την πεποίθηση φυσικότητας που χρειαζόταν το μοντέρνο έθνος κράτος (η Γερμανία είναι Γερμανία επειδή την κατοικούν οι Γερμανοί, η Ελλάδα επειδή την κατοικούν οι Έλληνες κτλ)

    Ταυτόχρονα, και στο επίπεδο της κοινωνικής διαστρωμάτωσης, οι εβραίοι ήταν πάντα κάπου στα ανάμεσα. Στις φεουδαλικές κοινωνίες μπορεί να είχαν πλούτο μα δεν είχαν αριστοκρατικά αξιώματα. Έτσι ήταν και δεν ήταν ανώτερη τάξη, ήταν και δεν ήταν κατώτερη τάξη.

    Έτσι, σύμφωνα με τον Μπάουμαν, καθώς η Ευρώπη αρχίζει να γίνεται κράτη και οι κοινωνίες της να γίνονται καπιταλιστικές, μοντέρνα ταξικές, οι Εβραίοι εμφανίζονται ως το ανάθεμα της σύγχισης. Επιπλέον, καθώς το γκρέμισμα της παλαιάς τάξης πραγμάτων δημιουργούσε ένα τεράστιο άγχος εν όψει του καινούριου, το άγχος αυτό βρήκε να στραφεί και να προσωποποιήσει ως πηγή του τους Εβραίους.

    Εν ολίγοις, ο παλιός κόσμος που γκρεμιζόταν θεωρούσε ως αιτία της κατάρρευσης του τους εβραίους ενώ και ο καινούριος που χτιζόταν θεωρούσε επίσης τους εβραίους ως εμπόδιο.
    [...]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Αυτό, αποτελεί για τον Μπάουμαν, και το σημείο γένησης του μοντέρνου αντισημιτισμού που τελικά θα οδηγήσει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

    Το υλικό με το οποίο χτίζεται είναι αυτό που λες. Μακραίωνες παραδόσεις, παροιμίες μειωτικές, θρύλοι, προσδιορισμοί όπως κομμουνιστές, πλουτοκράτες κτλ κτλ.

    Πράγματα μεταξύ τους αντιφατικά, τα οποία ωστόσο ξαφνικά φαντάζουν να έχουν απόλυτο ειρμό και συνοχή, γιατί δίναν απαντήσεις στο φόβο του χάους που απλωνόταν σε μια Ευρώπη που άλλαζε ραγδαία και δίναν φταίχτες, δηλαδή τους Εβραίους.

    Αυτή τη βαρυφορτωμένη κατηγορία με όλα τα κακά του κόσμου, το αντιφατικό κολάζ γεμάτο ετεροπροσδιορισμούς (οι εβραίοι = ό,τι δεν ήταν ο οποιοσήποτε άλλος), ο Μπάουμαν το ονομάζει "εννοιολογικό" [conceptual] εβραίο.

    Και εκεί αρχίζει το παράδοξο, οι άνθρωποι της Ευρώπης από τη μία να έχουν στο μυαλό τους τον τρομακτικό "εννοιολογικό εβραίο" και από την άλλη να έχουν στις γειτονιές τους τους πραγματικούς εβραίους με σάρκα και οστά, με τους οποίους παντρεύονται, κάνουν τις καθημερινές τους συναλλαγές, ζουν με τον ίδιο τρόπο κτλ. [κατά τα αντιστοιχία με το πιο πρόσφατο στην Ελλάδα: "οι Αλβανοί είναι εγκληματίες, μα στην πολυκατοικία έχουμε έναν Αλβανό που είναι πολύ καλό παιδί"]

    Με δυο λόγια, υπήρχε η πραγματική εμπειρία της καθημερινής επαφής η οποία έλεγε "οι εβραίοι είναι σαν όλους τους άλλους" και η εμπειρία της αναπαράστασης σε επίπεδο λόγου, η οποία έλεγε "οι εβραίοι είναι τέρατα και ριζικά διαφορετικοί από εμάς".

    Ο Μπάουμαν καταλήγει πως για να επιτύχει ο Χίτλερ το στόχο της εξολόθρευσης των Εβραίων, έπρεπε να βαρύνει η αναπαραστική εμπειρία έναντι της πραγματικής.

    Έτσι, το ολοκαύτωμα δε συνέβη ευθύς αμέσως. Σε διάφορα στάδια, οι εβραίοι προσδιορίστηκαν κραυγαλέα, "σημαδεύτηκαν", συσσωρεύτηκαν σε γκέτο, χάθηκαν δηλαδή από τα μάτια και την καθημερινή επαφή των υπολοίπων. Έτσι, καθώς χανόταν η πραγματική εμπειρία της επαφής (πάνω στην οποία δοκιμάζεται "αυτό που έχουμε στο μυαλό μας") ήταν εφικτό πλέον όλοι να έχουν τον εννοιολογικό και μόνο εβραίο στο μυαλό τους και έτσι να συναινέσουν στην εξολόθρευση.

    Γιατί δεν εξολοθρευόταν ο γείτονάς του, αλλά κάποιος από ένα γκέτο που δε θυμόντουσαν πια το πρόσωπό του.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Σε όλο αυτό, για να γυρίσω ακριβώς σε αυτό που θέτεις, βασικό ρόλο έπαιξαν τα στερεότυπα και όλα αυτά που αναφέρεις. Θα έλεγα όμως, κατά τη γνώμη μου, πως αυτά δεν είναι από μόνα τους ικανά.

    Αποτελούν συστατικά αλλά απαιτούν και το μάγειρα που θα τα σερβίρει καθώς και τις συνθήκες.

    Τα στερεότυπα μπορεί να είναι καθοριστικά μπορεί και όχι. Το πως θα προκύψουν, εννοποιηθούν, χρησιμοποιηθούν είναι κυρίως, νομίζω, αποτέλεσμα βούλησης, στρατηγικής εξουσίας.

    Το στερεότυπο ακολουθεί τη διάκριση και διάκριση κάνει η εξουσία.

    Στο ελληνικό παράδειγμα, καθ' όλη τη δεκαετία του 1990 φταίγαν οι αλβανοί επειδή "όλοι τους ήταν παλιάνθρωποι". Και ξαφνικά, εδώ και δυο τρία χρόνια, οι Πακιστανοί είναι "όλοι τους παλιάνθρωποι". Και μάλιστα, συνεχίζει ο αντιφατικός λόγος, "οι Πακιστανοί δ ε ν είναι σαν τους Αλβανούς. Εκείνοι ήταν καλοί άνθρωποι και μετανάστες, ενσωματώθηκαν, ήταν δουλευταράδες κτλ κτλ. Οι Πακιστανοί όμως..."

    Θέλω να πω πως τα στερεότυπα κρύβουν και κινητοποιούν τεράστια δύναμη. Όμως ταυτόχρονα, νομίζω έπονται των εξουσιαστικών σχεδιασμών. Αν το θελήσει η εξουσία (πολιτική εξουσία, ΜΜΕ), εν μία νυκτί, μια κατηγορία ανθρώπων λυτρώνεται από τα στερεότυπα και τα λούζεται μια άλλη.

    Η βασικότερη ίσως άμυνα είναι να μην ξεχνούμε το πως κατασκευάζονται οι "εννοιολογικοί" Εβραίοι, Αλβανοί, Πακιστανοί, άνεργοι, δημόσιοι υπάλληλοι κτλ κτλ.

    Και η μόνη άμεση λύση σε αυτό είναι να αντιπαραθέτεται η βιωμένη συσχέτιση των ανθρώπων μεταξύ τους. Όταν κάποιος είναι κλεισμένος σε γκέτο και μαντρωμένος ώστε να μην τον βλέπουμε, τότε είναι που μπορούμε να πιστέψουμε το καθετι που θα μας πούνε για αυτόν.

    Βέβαια Simurgh, στην εποχή μας που όλα διαμεσολαβούνται από τα μμε, κανονικά και ψηφιακά, που όλα σχεδόν είναι αναπαραστάσεις, δεν ξέρω πόσο εφικτό είναι το άλλο.

    Ιδίως από τη στιγμή που όλοι μας είμαστε πάνω κάτω περιχαρακωμένοι στον εαυτούλη μας.

    Σε ευχαριστω πολύ για το σχόλιο σου

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση! Νομίζω ότι θα συμφωνούσα σε πολλά πράγματα με το Μπάουμαν, ειδικά στον μηχανισμό με τον οποίο μεταλλάχτηκε ο αντισημιτισμός στη «μοντέρνα» Γερμανία. Τελικά στην διαμόρφωση μιας ρατσιστικής θεωρίας, συμμετέχουν και τα στερεότυπα που μπορεί να έχουν δημιουργηθεί σε συνθήκες τελείως διαφορετικές και να λειτουργούν υποσυνείδητα, και οι απαιτήσεις της κάθε κοινωνίας. Αλλά πχ σε σχέση με Αλβανούς και Πακιστανούς: Οι Αλβανοί έχουν παρόμοιο παρουσιαστικό και σχεδόν ολόιδια κουλτούρα με τους Έλληνες και στην τελική νομίζω ότι αφομοιώθηκαν, ενώ οι Πακιστανοί και οι Αφγανοί έχουν διαφορετική κουλτούρα και διαφορετική θρησκεία (ίσως το τελευταίο να είναι σημαντικότερο), άρα είναι προβλέψιμη κατά κάποιο τρόπο αυτή η μεταστροφή.
    Για μένα το ερώτημα δεν είναι μόνο πώς η εξουσία/οι φασίστες καταφέρνουν να συκοφαντήσουν και να αποπροσωποποιήσουν τον «ξένο» αλλά και με ποια κριτήρια διαλέγουμε κάθε φορά ποιος είναι ο «ξένος». Πχ ποιο ρόλο παίζει η χριστιανική θρησκεία -ακόμα και στους άθεους- για τη διαμόρφωση της ρατσιστικής ιδεολογίας; Και δεδομένης της γενικής ξενοφοβίας, τι μας κάνει να αποδεχόμαστε τους Πολωνούς και τους Ρώσους πολύ πιο εύκολα απ΄ ότι τους Αφρικανούς; Δεν μπορεί να είναι εντελώς τυχαίο/ να εξαρτάται μόνο από τις συγκυρίες ή τα συμφέροντα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  11. Και ξανά για τους Εβραίους: ήταν απάτριδες, αλλά και οι χριστιανοί δεν ήταν απάτριδες; Γιατί οι Γερμανοί φασίστες δέχτηκαν ότι καθολικοί και προτεστάντες μπορούν να είναι Άριοι και η θρησκεία τους δεν παίζει ρόλο σ'αυτό, αλλά οι Εβραίοι όχι; Από τη μια υπήρχε το σιωνιστικό κίνημα που υποστήριζε ότι οι Εβραίοι είναι ξεχωριστό έθνος, αλλά το κίνημα αυτό είχε μικρή απήχηση. Στη Γερμανία (και στην Ελλάδα) εκείνη την εποχή η πλειοψηφία του εβραϊκού πληθυσμού ήταν «πατριώτες» του κράτους όπου ανήκαν και πολεμούσαν μαζί με το εκάστοτε «έθνος» τους. Δηλαδή πιστεύω ότι η στοχοποίηση των Εβραίων δεν έγινε απλά επειδή ήταν κάτι διαφορετικό -που ήταν-, κάτι που δεν ταίριαζε στις νέες εθνικιστικές θεωρίες. Θεωρητικά οι εθνικιστές θα μπορούσαν να χωρέσουν και Εβραίους στο «λαό» τους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  12. Simurgh καλημέρα!

    Πολύ ενδιαφέροντα είναι αυτά που θέτεις. Θέλω λίγο να κάτσω να τα σκεφτώ για να σου απαντήσω, και θέλω πρώτα να δω και την ομιλία που έχεις στην προηγούμενη ανάρτησή σου. Δυστυχώς σήμερα και ίσως αύριο δε θα προλάβω. Μόλις βρω χρόνο θα το κάνω όμως.

    καλημέρα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  13. Γεια σου Simurgh, με συγχωρείς για την καθυστέρηση στην απάντηση. Δυστυχώς δεν μπορώ να κάνω να λειτουργήσει και το πλήκτρο "απάντηση" κάτω από τα σχόλια ώστε να απαντώ με τη σειρα.

    Για το θέμα των Αλβανών κάποτε, των Πακιστανών τώρα, θα ελέγα πως η διαφορά δεν είναι τόσο μεγάλη όσο φαίνεται να είναι.

    Θέλω να πω, μπορεί τώρα να αποτελεί κομμάτι της νέας ρητορικής ενάντια στους νέους μετανάστες το "τελικά, οι αλβανοί είναι σχεδόν αδέρφια μας. Είναι γείτονες που δουλέψαν σκληρά και αφομοιώθηκαν", όμως μέχρι πρότινος ακουγόταν πολύ συχνά το "Αλβανέ, Αλβανέ δε θα γίνεις Έλληνας ποτέ" κτλ.

    Επιπλέον, αν και μικρός τότε, θυμάμαι αρκετά - λόγω της εντύπωσης που μου έκαναν - τα δελτία ειδήσεων και τους τίτλους των εφημερίδων στις αρχές του '90, για τους "Αλβανούς εγκληματίες", για τους "άπλυτους, αμόρφωτους, βγαλμένους από το μεσαίωνα κτλ κτλ Αλβανούς". Ή θυμάμαι που στο σχολείο όσα παιδιά είχαμε από την Αλβανία ή από την ΕΣΣΔ, αυτόματα βρίσκονταν στο περιθώριο και συνέλεγαν βλέμματα σα να αποτελούσαν εξωτικά φρούτα και πλάσματα.

    Αυτό που θέλω να πω είναι πως αν τώρα λέμε πως με τους π.χ. Πακιστανούς μας χωρίζει χαώδης απόσταση (ενώ με τους Αλβανούς όχι), πριν από 15, πριν από 10, πριν από 2 (!) μόλις χρόνια, ακριβώς το ίδιο λέγαμε για τους Αλβανούς, τους Ρωσοπόντιους κτλ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  14. Με δυο λόγια, δε νομίζω πως υπάρχει μια διαφορετική ποιότητα "ξενότητας" στους μετανάστες (που να εξαρτάται πχ από γλώσσα, θρησκεία, χρώμα δέρματος) στην οποία ανταποκρίνονται οι γηγενείς με διαφορετικές διαβαθμίσεις ξενοφοβίας, αλλά κυριότερα, πως αυτή την "ξενότητα" την κατασκευάζουμε πρώτα και ύστερα τη "φοράμε" σε όποια πληθυσμιακή, εθνική ομάδα διαλέξουμε.

    Φυσικά και τα υλικά που τη στηρίζουν είναι αυτά που λες (χρώμα, κουλτούρα, γλώσσα, θρησκεία). Όμως νομίζω πως δεν έχουν καμιά καθοριστικότητα ιδιαίτερη.

    Τώρα μπορεί να λέμε πως οι "Αλβανοί είναι λευκοί και μας μοιάζουν / ενώ οι Πακιστανοί είναι σκουρόχρωμοι και αυτό μας είναι ανοίκειο", όμως έχω την αίσθηση πως παλαιότερα ο κόσμος τρόμαζε περισσότερο από το στερεότυπο του "Αλβανού μετανάστη" παρά από τον "Αφρικανό μετανάστη" ο οποίος επίσης βρισκόταν στη χώρα μας της δεκαετία του 1990. Θέλω να πω, τη δεκαετία του 1990, το χρώμα του δέρματος που τώρα προκύπτει στις συζητήσεις περί μεταναστών, πριν δέκα χρόνια δεν προέκυπτε, αν και θα μπορούσε.

    Αντίστοιχα θα σου έλεγα για τη θρησκεία, για την κουλτούρα κτλ. Κάποιος που θα πάει στα παζάρια του Κάμντεν Γκάρντεν στο Λονδίνο θα γυρίσει πίσω κατενθουσιασμένος και θα διηγείται για "τις μυρωδιές, τα χρώματα, τις ενδυμασίες, τις συνήθειες των δεκάδων πολιτισμών και θρησκειών" που συνάντησε ανάμεσα στους πάγκους των μικροεμπόρων εκεί. Και την ίδια στιγμή που θα δει κάτι αντίστοιχο στο πεζόδρομο στη Ροτόντα στη Θεσσαλονίκη, θα στραβώσει και θα τρομάξει ενώ είναι ακριβώς το ίδιο πράγμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  15. Οι Πακιστανοί μας τρομάζουν, μα οι Ινδοί δάσκαλοι γιόγκας ή οι Βραζιλιάνοι δάσκαλοι καποέιρα μας φαίνονται κάτι γοητευτικό.

    Επίσης, πράγματι με τους Πολωνούς και με τους Ρώσους νιώθουμε ομοιότητα (αν και υπήρξε και η αντίφαση, με τους ελληνορώσους / ρωσοπόντιους να νιώθουμε λιγότερη...), όμως με τους Τούρκους που μας μοιάζουν ακόμα περισσότερο, έως πρόσφατα, δε νιώθαμε καθόλου.

    Έτσι, θα έλεγα πως αυτό που μας τρομάζει δεν είναι το πιο "εξωτικό" και "διαφορετικό", αλλά αντιθέτως, το πιο "κοντινό" σε εμάς. (διαφορετικό μα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι ποδοσφαιρικές ομάδες - το μεγαλύτερο μίσος το τρέφουν οι ομάδες των διπλανών γειτονιών).

    Μας τρομάζει το κοντινό όταν αυτό το κοντινό με κάποιο τρόπο πριονίζει τις σιγουριές μας, ανασαλεύει τις ενοχές μας, μας στερεί τις βεβαιότητες.

    Και εν προκειμένω, αυτό κατά τη γνώμη μου, είναι η φτώχια και η ακραία εξαθλίωση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  16. Πριν κάποια χρόνια διάβασα το περίφημο πρώτο βιβλίο του Φρήντριχ Ένγκελς "Η κατάσταση της βρετανικής εργατικής τάξης". Ένα σημείο του μου έκανε τεράστια εντύπωση.

    Πρόκειται για το κεφάλαιο που αναφέρεται στους Ιρλανδούς μετανάστες που συνέρεαν κατά δεκάδες χιλιάδες στις Αγγλικές πόλεις λόγω των λιμών και της ακραίας φτώχιας στην Ιρλανδία.

    Θα έλεγε κανείς πως ένας Άγγλος και ένας Ιρλανδός, αν δεν είναι αδερφια, σίγουρα είναι ξαδέρφια.

    Και ωστόσο, το βιβλίο είναι γεμάτο με περιγραφές άγγλων για τους ιρλανδούς, που διαβάζοντάς το θα έλεγες πως δεν πρόκειται για τον γειτονικό λαό αλλά για πράσινους και τερατώδεις εξωγήινους που κατέβηκαν από άλλα γαλαξία.

    Πράγματα φοβερά, εκπληκτικά και φριχτα΄. Θεωρίες για το πως η δομή των κοκάλων στο Ιρλανδέζικο κρανίο δείχνει την εγκληματική φυσιογνωμία του συγκεκριμένου λαού κτλ κτλ κτλ.

    Φυσικά και οι Ιρλανδοί είναι σχεδόν ολόιδιοι με τους Άγγλους. Ωστόσο, η φτώχια που σε αποστεώνει, που σε διαλύει, που σε κάνει να ζεις σαν ζώο, είναι αυτή που σε μεταφέρει χιλιάδες χιλίομετρα μακρυά από τους άλλους.

    Αν όλοι οι Πακιστανοί στην Ελλάδα φορούσαν κοστούμια και ήταν εδώ για να κλείσουν επιχειρηματικές συμφωνίες θα τους νιώθαμε πιο οικείους από ό,τι τους έλληνες που ζουν στις πιο φτωχές συνοικίες.

    Όμως ζουν σε άθλιες συνθήκες, ψάχνουν στα σκουπίδια,μεταμορφώνονται κάθε μέρα από συνθήκες που θα μεταμόρφωναν τον καθένα μας αν βρισκόταν στις ίδιες.

    Με άλλα λόγια, νομίζω θα είχε ενδιαφέρον να καθόταν κανείς να συγκρίνει τις περιγραφές εκείνες των Άγγλων για τους Ιρλανδούς, των Αμερικάνων για τους Μεξικανούς, των Ελλήνων για τους Ρωσοπόντιους, Αλβανούς, Βούλγαρους, Τούρκους, Αφγανούς, Πακιστανούς κτλ.

    Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν σχεδόν ίδιες, και ας τη μια φορά έπαιζε ρόλο το χρώμα, την άλλη η γλώσσα κ.ο.κ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  17. Τέτοιες περιγραφές εντωμεταξύ μπορεί κανείς να βρει και εντός του ίδιου του "έθνους". Θυμάμαι επίσης περιγραφές με τις οποίες είναι γεμάτη η λογοτεχνιά και δημοσιογραφία της Αγγλίας του 19ου αιώνα, όπου οι άγγλοι αστοί και αριστοκράτες περιγράφουν τις κατώτερες τάξεις.

    Σα να είναι από άλλο πλανήτη.

    Κάτι που το δείχνει στο έπακρο κατά τη γνώμη μου το καταπληκτικό βιβλίο του Χ.Τζ. Γουέλς "Η μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο", όπου ο ήρωας βρίσκεται 600.000 (αν θυμάμαι καλά..!) χρόνια στο μέλλον για να συναντήσει μια ανθρωπότητα χωρισμένη σε δυο είδη τους Ελόυ και τους Μώρλοκς, μια μεταφορά για το ταξικό σχήσμα το οποίο μπορεί να λάβει μεγαλύτερη διαιρετική δυναμική από οποιαδήποτε θρησκεία, κουλτούρα κτλ στη μοντέρνα εποχή [η οποία μοντέρνα εποχή, είναι και μια εποχή συγχρωτισμού -πόλεις, καπιταλιστική διασυνδεδεμένη παραγωγή- κάτι που βέβαια τη διαφοροποιεί από το μεσαίωνα και την αρχαιότητα και τα άλλα μοντέλα "ξενότητας" κτλ]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  18. Τέλος, να φέρω και ένα προσωπικό παράδειγμα. Ξέρω πως με προσωπικά παραδείγματα δεν μπορούν να θεμελιωθούν επιχειρήματα, ωστόσο το χρησιμοποιώ για να εξηγήσω γιατί πιστεύω μάλλον ακράδαντα τα παραπάνω.

    Έτυχε τα προηγούμενα χρόνια να σχετιστώ με αρκετά παιδιά, εφήβους και νέους από αρκετές αφρικανικές και αραβικές χώρες, καθώς επίσης από το Ιράν και Αφγανιστάν.

    Είναι εντυπωσιακό το πως προκύπτει σε τέτοιες ηλικίες - και μάλιστα στις μικρότερες μόλις μέσα σε μερικούς μήνες - η πλήρης αφομοίωση στην εδώ κουλτούρα (ωιμέ, και ιδίως στα στραβά της "μαζικής κουλτούρας".) Είναι εντυπωσιακό και είναι εντυπωσιακή η προσαρμοστικότητα του ανθρώπου.

    Κάτι που άλλωστε επιβεβαιώνεται και από την πολυεθνικότητα βασικών και ισχυρών κρατών της Δύσης όπως οι ΉΠΑ και η Μεγ. Βρετανία.

    Κάπου εδώ βάζω μια τελεία Simurgh. Είπα πολλά, αμφιβάλλω ωστόσο αν με σαφήνεια σου απάντησα. Ελπίζω να το έκανα!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  19. 2.

    Όσον αφορά την παρατήρηση σου για τους Εβραίους και γιατί ενώ είχαν αποδείξει πως ήταν καλοί πατριώτες σε τόσες χώρες για αιώνες, τους εξεδίωξαν αντί να τους εντάξουν και αυτούς στο "παιχνίδι του εθνικισμού και τη κοσμογονία του έθνους- κράτους", ο Μπάουμαν δίνει μια απάντηση που τη θεωρώ πολύ ενδιαφέρουσα.

    Σύμφωνα με αυτόν, ακριβώς το ότι οι Εβραίοι είχαν υπάρξει καλοί πολίτες / κάτοικοι, ήταν ο λόγος των διώξεων.
    Χαρακτηριστικά, κάπου αναφέρει μια ιστορία όπου εβραίοι φυγάδες από τη Γερμανία παρακαλούν στα σύνορα της Γαλλίας τους Γάλλους συνοριοφύλακες να τους αφήσουν να περάσουν, λέγοντάς τους "όπως τόσα χρόνια στη Γερμανία ημασταν καλοί Γερμανοί, αν μας δεχθείτε στη Γαλλία θα γίνουμε αντίστοιχα καλοί Γάλλοι".

    Ακριβώς αυτή η ικανότητα των Εβραίων να είναι καλοί Γερμανοί, Γάλοι, Ισπανοί κτλ, ήταν αυτό που διωκόταν, καθώς βάσει του εθνικισμού και της "Φυσικότητας" του έθνους, μόνο ένας Γερμανός μπορεί να είναι καλός Γερμανός. Και μόνο ένας Έλληνας καλλός Έλληνας.

    Κανείς άλλος...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  20. Για αυτό και στο έργο του Μπάουμαν οι Εβραίοι αποτελούν τον κατεξοχήν φορέα της "αμφισημίας" (ambivalence), αυτού του "ταυτοχρόνως και μέσα και έξω", που από τη μία το διώκει η μοντέρνα εποχή, και από την άλλη, δε σταματάει λεπτό να το παράγει

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  21. Νομίζω ότι αυτή τη φορά διαφωνώ, ή μάλλον συμφωνώ σε μερικά πράγματα και σε άλλα διαφωνώ. Συμφωνώ ότι το μούλτι κούλτι μας αρέσει στο εξωτερικό αλλά όχι έξω από το σπίτι μας. Συμφωνώ ότι όταν ο ξένος είναι ένας και κυρίως όταν έχει κάποια εργασία που σχετίζεται με τον πολιτισμό (γκουρού, δάσκαλος καποέιρας), τον βλέπουμε με περιέργεια και συμπάθεια, αλλά όταν οι ξένοι είναι πολλοί, φτωχοί και ανειδίκευτοι, και έρχονται μαζικά τους βλέπουμε με καχυποψία ή και μίσος. Και φυσικά συμφωνώ στο ότι υπάρχει ένας κοινός μηχανισμός με τον οποίο λειτουργεί κάθε είδους ρατσισμός, κάθε παρόμοιος -ισμός στην τελική.

    Αλλά δεν συμφωνώ ότι η κάθε κατάσταση είναι όμοια και δεν έχει ιδιαιτερότητες. Ας πάρουμε πχ τη διαφορά Αλβανών - Πακιστανών. Οι Αλβανοί όταν ήρθαν ήταν κι αυτοί πολλοί, φτωχοί, σχεδόν μόνο άντρες κτλ κτλ. Αλλά υπάρχουν διαφορές. Πριν 15 χρόνια τα κανάλια μιλούσαν για Αλβανούς εγκληματίες, αλλά στο χωριό μου -είναι βέβαια κι αυτό προσωπικό παράδειγμα- άκουγα από τότε ότι ήταν δουλευταράδες, ευτυχώς που ήρθαν και δεν εγκαταλείφθηκαν τα κτήματα κτλ. Αργότερα άκουγα (δεξιούς) καθηγητές να λένε πόσο καλοί μαθητές είναι τα «αλβανάκια», πόσο γρήγορα μαθαίνουν ελληνικά. Δεν θέλω σε καμία περίπτωση να πω ότι οι άνθρωποι δε γνώρισαν ρατσιστική συμπεριφορά. Αλλά τότε τους αντιπαθούσαν κυρίως οι ας πούμε επαγγελματίες ρατσιστές, τουλάχιστον αυτό συνέβαινε στην επαρχία όπου μεγάλωσα, και αργότερα ανάμεσα στους φίλους και γνωστούς μου στην Αθήνα. Εξάλλου οι Αλβανοί δεν έμεναν σε γκέτο (απ' όσο ξέρω) ούτε μαζεύονταν να διαμαρτυρηθούν επειδή ένας αστυνόμος έσκισε ένα κοράνι, ούτε έκαναν δημόσια προσευχή μέσα στην Αθήνα. Η παρουσία τους ήταν πολύ πιο διακριτική. Δεν είναι το ίδιο με τους «Πακιστανούς» που, βέβαια, εκτός από σκουρόχρωμοι και μουσουλμάνοι, ήρθαν και σε μια εποχή οικονομικής κρίσης και παγκόσμιας ισλαμοφοβίας, έχουν γκετοποιηθεί, βρίσκουν δουλειά δυσκολότερα από Αλβανούς.
    Αλλά έστω ότι αυτή η περίεργη κατάσταση που υπάρχει σήμερα και δε θα κρατήσει για πάντα. Θα γίνουν αποδεκτοί οι μουσουλμάνοι αργότερα, ας πούμε σε 20 χρόνια;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  22. Στη Γερμανία αυτή τη στιγμή υπάρχει ισλαμοφοβία και μίσος προς τους Τούρκους και σε πολύ μικρότερο βαθμό αντιπάθεια προς τους Ρώσους, κι οι Ρώσοι έφτασαν στη Γερμανία πολύ πιο πρόσφατα. Σε μικρότερο βαθμό υπάρχει αντιπάθεια και προς τους Έλληνες, τους Ιταλούς ή τους Πορτογάλους που έφτασαν στη Γερμανία μαζί με τους Τούρκους κι έκαναν αρχικά παρόμοιες δουλειές. Άρα κάτι διαφοροποιεί μεταξύ τους τις ομάδες των μεταναστών. Δεν είμαι ειδική και δε θέλω να βγάζω θεωρίες, αλλά υποθέτω ότι έχει σχέση με τη θρησκεία και με την πολιτισμική διαφορά, αλλά και με την εμφάνιση. Και έχει σχέση και με την επιθυμία των ίδιων των μεταναστών, όχι μόνο με τους Γερμανούς. Παρεμπιπτόντως απ' τη μανία μας να βλέπουμε τα πάντα μόνο από την οπτική γωνία του «δυτικού» μερικές φορές φτάνουμε να αγνοούμε τον παράγοντα «ξένος» και να τον βλέπουμε μόνο σαν παθητικό θύμα.

    Βασικά θα ήθελα να συγκρίνω το ρατσισμό που συμβαίνει την ίδια χρονική στιγμή και στην ίδια χώρα εναντίον διαφορετικών ομάδων. Πχ, οι Άγγλοι μισούσαν τους Ιρλανδούς πριν 100-200 χρόνια, αλλά σήμερα μισούν τους Τούρκους περισσότερο ή τους Ουκρανούς, δεδομένου ότι η Ουκρανία είναι μάλλον πιο φτωχή χώρα από την Τουρκία, ενώ και οι δυο χώρες είναι μακρινές και δεν έχουν κανένα προαιώνιο μίσος με την Αγγλία ;

    Γιατί οι Ιρλανδοί είχαν κάποιες «εθνικές διαφορές» με τους Άγγλους, όπως και οι Τούρκοι με μας, οπότε δε θα τους συνέκρινα έτσι απλά με τους Ρώσους και τους Πολωνούς. Όπως και οι μαύροι ήταν πολύ λίγοι για να νιώσουν οι Έλληνες ότι απειλούνται σε σχέση με τις εκατοντάδες χιλιάδες των Αλβανών. Και υποψιάζομαι ότι στην καθημερινή ζωή τους έπεφταν συχνότερα θύματα ρατσισμού από τους Αλβανούς, παρόλο που τα ΜΜΕ δεν τα είχαν βάλλει μαζί τους. Ξέρουμε πως δεν τους σφύριζαν σε κάθε γωνία «Που πας ρε αράπη;» ;

    Για να βρούμε τα αίτια του ρατσισμού και να τον καταπολεμήσουμε, καλό θα είναι να τον μελετήσουμε από όλες τις απόψεις και να ρωτήσουμε όσους εκφράζουν ρατσιστικές απόψεις ή και τον ίδιο μας τον εαυτό τι είναι αυτό που μισούν/μισούμε. Και κυρίως να ρωτήσουμε τους ίδιους τους δέκτες του ρατσισμού. Πάντως η άποψη ότι όλες οι καταστάσεις είναι όμοιες, ή ότι όλα στηρίζονται στην πάλη των τάξεων ή στην ανισοκατανομή του πλούτου, ή στις μηχανορραφίες της άρχουσας τάξης, μου φαίνεται υπερβολική.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  23. Για το χρώμα έχω την υποψία ότι τους Έλληνες δεν τους νοιάζει τόσο ο ξένος να μοιάζει με Έλληνα, όσο τους νοιάζει να είναι όσο πιο άσπρος γίνεται. Πολλοί Πακιστανοί πχ έχουν το ίδιο χρώμα με μελαχρινούς Έλληνες.
    Και μια άλλη προσωπική εμπειρία: άκουσα από (μελαχρινό) Έλληνα να λέει: «Ευτυχώς που ήρθαν οι Αλβανοί και οι Ρώσοι για να ξανοίξει σιγά σιγά το χρώμα των Ελλήνων!»

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  24. Για τους Εβραίους: πατριώτες ήταν κυρίως τους δυο τελευταίους αιώνες, ειδικά τον 20ό, πιο πριν νομίζω έπαιζε μεγαλύτερο ρόλο η θρησκευτική τους ταυτότητα παρά η υπηκοότητα. Αλλά δεν συνεχίζω γιατί κινδυνεύω να πω ανιστόρητα πράγματα.. Πάντως αυτό ότι οι Εβραίοι διώχτηκαν επειδή ήταν καλοί πολίτες έχει κάτι παράξενο. Δηλαδή αν ήταν κακοί πολίτες, θα τους αγαπούσαν; Η εξήγηση του Μπάουμαν θα ταίριαζε γάντι στη θεωρία ότι οι χριστιανοί μισούν τους εβραίους επειδή σταύρωσαν το Χριστό και βρίσκουν όποια δικαιολογία μπορούν για να το δικαιολογήσουν. Θα μπορούσε να δει κανείς τον αντισημιτισμό σαν ένα τυπικό δείγμα της μισαλλοδοξίας των Χριστιανών (έτσι κι αλλιώς έσφαξαν πολλούς αλλόπιστους, ειδωλολάτρες, και αιρετικούς και λίγοι κατάφεραν να τους ξεφύγουν, όπως οι Εβραίοι) που απλά μεταλλάχτηκε κάποια στιγμή σε μοντέρνο ρατσισμό, και τώρα που οι Εβραίοι έφυγαν απ' την Ευρώπη, εκφράζεται σαν αδικαιολόγητο μίσος προς το Ισραήλ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  25. Γεια σου Simurgh!

    Δυστυχώς δε λειτουργεί με τίποτα η επιλογή "απάντηση" κάτω από τα σχόλια του μπλογκ, οπότε θα σου απαντήσω ξεχωριστά για κάθε ένα από τα τέσσερα σχόλιά σου!

    1. Simurgh27 Απριλίου 2012 12:36 π.μ.

    Θα έλεγα πως το συγκεκριμένο παράδειγμά σου επιβεβαιώνει τη θέση του Μπάουμαν για αυτή τη σύγκρουση μεταξύ της φαντασιακής εικόνας που έχουμε για τον ξένο και της πραγματικής εμπειρίας που μας κομίζει η πραγματική επαφή και συγχρωτισμός μαζί του.

    Στο χωριό σου οι μετανάστες βρέθηκαν ακριβώς στον ίδιο χώρο με εσάς, γίναν σύντομα κομμάτι της ζωής του χωριού, σχετίστηκαν με τους ανθρώπους του. Η επαφή λειτούργησε, οι ντόπιοι και οι ξένοι "γνωρίστηκαν" και είδαν πως οι στερεοτυπικές κατασκευές του στυλ "έτσι είναι όλοι οι έλληνες / έτσι είναι όλοι οι αλβανοί", που γενικεύουν και συνολίζουν, αντικαταστάθηκαν από την πραγματική γνώση του πως είναι ο συγκεκριμένος Κώστας και ο συγκεκριμένος Κοσταντίν, γνώση που συνακόλουθα οδηγεί στο συμπέρασμα πως σε κάθε λαό υπάρχουν όλων των "ειδών" οι άνθρωποι.

    Αντίθετα, στις πόλεις οι αφομοίωση δεν ήταν τόσο γρήγορη (εγώ μεγάλωσα στη Θεσσαλονίκη). Και μόνο η φύση της αγοράς κατοικίας (υποβαθμισμένες συνοικείες / χαμηλά ενοίκια) τους οδήγησε ώστε να συγκεντρωθούν σε συγκεκριμένες περιοχές οι οποίες ήδη είχαν στοιχεία γκέτο, κάτι το οποίο φυσικά επιταχύνθηκε.

    Ταυτόχρονα, η συνθήκη των πόλεων όπου οι άνθρωποι ούτως ή άλλως δε γνωρίζονται και όυτως ή άλλως φοβούνται τη σκιά τους το βράδυ, κατέστησε πολύ πιο έυκολο να γίνουν πιστευτά τα στερεότυπα της τηλεόρασης.

    Μικρότερη προσωπική επαφή στις πόλεις; Μεγαλύτερος ρατσισμός.

    Επίσης, το ίδιο ίσχυε και στα σχολεία εδώ. Αρχικά οι μαθητές αυτοί γινόντουσαν δεκτοί με αμηχανία ή με εχθρότητα. Στην πορεία όμως, καθώς γινόντουσαν γνώριμα πρόσωπα και δε γινόντουσαν πλέον αντιληπτοί ως "ξένοι" αλλά ως "μαθητές", άρχισαν να προοδεύουν και να λαμβάνουν τους καθ' όλα δίκαιους επαίνους (με τις "παρενέργειες" φυσικά των μαθητικών παρελάσεων και των σημαιοφόρων... // ποιος να φανταζόταν τότε πως έμπαιναν οι βάσεις για το εφτάρι των χρυσαυγητών.. - και όμως εκ των υστέρων μπορεί να πει κανείς, πως ναι φαινόταν και είχαμε 15 χρόνια να το αντιμετωπίσουμε ως κοινωνία..)

    Όσον αφορά τους Πακιστανούς, που είναι ο δεύτερος λαός του παραδείγματός μας, θα έλεγα ξανά πως μία από τις παραμέτρους που θίγεις είναι και η πιο καθοριστική. Η στιγμή άφιξής τους που συμπτίπτει με την οικονομική κρίση και με τη συνεπακόλουθη γενικώς φοβική ψυχολογία των γηγενών. Αυτή οδηγεί στην άμεση εξαθλίωσή τους και στο στίβαγμά τους στα χειρότερα γκέτο που γνώρισαν ποτέ ελληνικές πόλεις.

    Και ταυτόχρονα στην απόλυτη αφάνειά τους - και άρα στη διατήρηση της "ξενότητάς τους" την οποία και υπερθεματίζει η ελληνική άρχουσα τάξη ψάχνοντας για εξιλαστήρια θύματα [τι είχε η ατζέντα της προεκλογικής περιόδου; το κλασσικό μενού της "ασφάλειας" που παίζει πάντα η δεξία [είτε είναι ο Μπερλουσκόνι είτε ο Σαρκοζί ειτε το ΠΑΣΟΚ ειτε η ΝΔ], δηλαδή δυο από τις κατεξοχήν πιο στιγματισμένες πληθυσμιακές ομάδες του δυτικού πολιτισμού, τις πόρνες και τους μη - λευκούς]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  26. Από κει και πέρα, θα τολμούσα να πω, πως η κουλτούρα των Πακιστανών - από όσα λίγα ξέρω και από μια πολύ μικρή προσωπική επαφή - είναι πολύ πιο "ήπια" και πράα από του μέσου δυτικού ανθρώπου. Πολύ λιγότερο επιθετική, πολύ περισσότερο καρτερική.

    Επιπλέον, κοντά στο σπίτι μου υπάρχει ένα καθημερινό παζάρι μικροπωλητών από το Πακιστάν και πολλά από τα παιδιά αυτά (μιλάμε για ηλικίες 15 - 25) μένουν εδώ τριγύρω. Εδώ και ένα χρόνο που μένω εδώ δεν υπάρχει το παραμικρό πρόβλημα και ήδη έχει αρχίσει η όσμωσή τους - δια της καθημερινής επαφής - με τη γειτονιά.

    Άρα, θα τολμούσα να πω, πως αν στο παράδειγμα του χωριού σου ή σε οποιοδήποτε χωριό, είχαν έρθει τότε όχι άνθρωποι από την Αλβανία αλλά από το Πακιστάν, τώρα θα λέγαμε το αντίθετο.

    Έτσι, πραγματικά θεωρώ πως θα υπάρξει αφομοίωση μετά από τα υποθετικά μας 20 χρόνια. Άλλωστε, οι μουσουλμάνοι αποτελούν ένα τεράστιο πληθυσμιακό ποσοστό των ΗΠΑ, της Αγγλίας, της Γαλλίας κτλ. Τα όποια προβλήματα συνύπαρξης παρουσιάζονται σε αυτές τις κοινωνίες είναι συνήθως ζητήματα "κοινωνικών απόκληρων", δηλαδή ζητήματα οικονομικής περιθωριοποίησης και όχι προστριβής κουλτούρας.

    Είναι ο δυτικός αντι-μουσουλμανισμός νομίζω πως μας κάνει τα τελευταία χρόνια να επικεντρωνόμαστε στις όποιες "προστριβές κουλτούρας" και να θεωρούμε πως αποτελούν τον κανόνα. Δε νομίζω όμως πως είναι. [π.χ. στα γαλλικά προάστεια το 2006 (?) ή στο Λονδίνο το καλοκαίρι που πέρασε, τα ζητήματα ήταν ζητήματα ανέχειας και περιθωροιοποίησης]

    Φυσικά, υπάρχει και το ζήτημα του φονταμενταλισμού. Όμως και αυτό δεν ενοικεί περισσότερο σε κάποιες κουλτούρες από κάποιες άλλες. Ναι, έχει αυξηθεί ο μουσουλμανικός φονταμενταλισμός, όμως αυτό συναρτάται ευθέως από τις επεμβάσεις της Δύσης στο Ιράκ, το Αφγανιστάν κτλ.

    Εξάλλου, όλη τη δεκαετία του 1980 και του 1990, τα βασικά τρομοκρατικά χτυπήματα στις ¨ΗΠΑ γινόντουσαν από χριστιανούς φονταμενταλιστές...

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  27. Simurgh27 Απριλίου 2012 12:36 π.μ.

    2. Εδώ ανοίγει πολύ η συζήτηση και ούτε και εγώ νιώθω πως μπορώ να μιλήσω με κάποια σιγουριά γιατί δεν είμαι ειδικός σε αυτά και καλό θα ήταν να γνωρίζουμε διάφορες κοινωνιολογικές παραμέτρους.

    Θα σου ανέφερα σε αυτό το σημείο αυτό που έχω διαβάσει, πως στις αρχές του 20ου αιώνα στην Αμερική όπου είχαν συρρεύσει μετανάστες από όλο τον κόσμο, μαζί με αυτούς και Έλληνες και Τούρκοι, η λέξη greek ήταν συνώνυμη με βρισιά. Γιατί η λέξη greek και όχι turkish? Δεν ξέρω, υποθέτω θα υπάρχει κάποια εξήγηση, ωστόσο στο παραθέτω για να συμφωνήσω μαζί σου πως είναι απίστευτα περίπλοκο θέμα - το πως διαλέγει και αυξομοιώνει τα αντικείμενά της η κλίμακα του ρατσισμού - και πως ίσως δεν περιορίζεται αυστηρώς στο θέμα της κουλτούρας.

    Στο παράδειγμα της Αμερικής θα μπορούσε κανείς να πει:
    α. και οι Έλληνες και οι Τούρκοι μοιάζουν. Και ιδίως για έναν Αμερικάνο στις αρχές του 20ου αιώνα, μάλλον θα ήταν αξεχώριστοι. Γιατί όμως τότε ο greek να είναι βρισιά

    ή αντιθέτως

    β. οι Έλληνες ήταν χριστιανοί (όπως και η επίσημη θρησκεία των ΗΠΑ) ενώ η Τούρκοι ήταν μουσουλμάνοι. Τότε γιατί το greek να είναι βρισιά;

    Θέλω να πω πως στο παράδειγμα αυτό φαίνεται να μην έχει τέτοια επικαθοριστική δύναμη η κουλτούρα / θρησκεία.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  28. Simurgh27 Απριλίου 2012 12:55 π.μ.

    3. αλλά και συνέχεια του 2. :)

    Το παράδειγμα σου

    [......Και μια άλλη προσωπική εμπειρία: άκουσα από (μελαχρινό) Έλληνα να λέει: «Ευτυχώς που ήρθαν οι Αλβανοί και οι Ρώσοι για να ξανοίξει σιγά σιγά το χρώμα των Ελλήνων!»......]

    είναι καταπληκτικό και καταδεικνύει για άλλη μια φορά τον εσωτερικά αντιφατικό χαρακτήρα του ρατσιστικού λόγου.

    Ένα άλλο κλασσικό παράδειγμα είναι οι αντιφατικότητα των δυο βασικών κατηγοριών που αντιμετωπίζουν οι μετανάστες.

    Α. Οι μετανάστες είναι τεμπέληδες
    Β. Οι μετανάστες μας παίρνουν τις δουλειές

    όπου το ένα αναιρεί το άλλο

    Έτσι θα έλεγα πως ο ρατσιστικός λόγος είναι ένα όργιο αντίφασης και ένα ετερόκλητο μάγμα. Άλλοτε παίζει ρόλο η θρησκεία και άλλοτε όχι [π.χ. στην αγγλία όπου έχω βρεθεί 4 φορές, όλος ο σιδηρόδρομος είναι επανδρωμένος από μουσουλμάνους και ινδουιστές], άλλοτε το χρώμα και άλλοτε όχι, άλλοτε η κουλτούρα και άλλοτε όχι, άλλοτε όλα αυτά μαζί και άλλοτε σε συνδιασμούς.

    (Δεν ξέρω αν έχεις υπόψην σου τον Γκύντερ Βάλραφ, γερμανό δημοσιογράφο ο οποίος έχει κάνει πολλές έρευνες που προκάλεσαν χαμό, μεταμφιεσμένος. Έχω διαβάσει δυο βιβλία του που τα έχω βρει καταπληκτικά. Το ένα είναι οι εμπειρίες του ως Τούρκος Αλί στη Γερμανία του 1980 [Στο Περιθώριο, εκδ. Στάχυ, 1985] και το δεύτερο είναι το [Από το Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο, εκδ. Τόπος, 2011] όπου ανάμεσα σε άλλα, περιγράφει τις εμπειρίες του ως μαύρος (χάρη σε μια τεχνική που σκουραίνει προσωρινά το δέρμα), εμπειρίες που σε κάνουν να αναρωτιέσαι αν έχει τελικά εκλείψει αυτός ο "κλασσικός" ρατσισμός από την Ευρώπη.

    Είναι συγκλονιστικά βιβλία (στο πρώτο βιβλίο δουλεύει ως υποενοικιασμένος εργαζόμενος, ως υπάλληλος στα Μακ Ντόναλντ, ως πειραματόζωο φαρμακευτικών, εγγράφεται σε ναζιστική οργάνωση (!!! - παρά το ότι είναι Τούρκος μετανάστης!) ενώ στο δεύτερο βιβλίο έχει ανατριχιαστικές ιστορίες για το πως λειτουργούν τα Λιντλ και τα Στάρμπακς).

    Εν τέλει, η αίσθηση που μου άφησαν τα βιβλία αυτά είναι πως είτε είσαι Τούρκος είτε Μαύρος, είτε το 1980 είτε το 2011, αρκεί που είσαι κατατρεγμένος και χωρίς στον ήλιο μοίρα.

    Ένας φοβισμένος ή ,από την άλλη, αποκτηνωμένος από την ευημερία πληθυσμός, θα σε στοχοποιήσει όποιος και αν είσαι και από όπου και αν έρχεσαι. Ο Πακιστανός του σήμερα - κατά τη γνώμη μου - θα μπορούσε να είχε υπάρξει ο Αλβανός του χθες. Και ο Αλβανός του σήμερα, μπορεί αύριο να ξανάγίνει ο Πακιστανός του σήμερα. [μπουρδουκλωμένη αυτή η διατύπωση.. :) ]

    Οπότε εν κατακλείδι, καταλήγω και πάλι στην αρχική μου θέση, δεχόμενος βέβαια αυτό που λες για την περιπλοκότητα του θέματος. Καταλήγω ωστόσο πως αυτό που τα καθορίζει στον τελικό τελικό βαθμό είναι η κοινωνικό-οικονομική θέση.
    Και όσο ο μετανάστης σχεδόν πάντα θα τοποθετείται στις κατώτερες κλίμακες, σχεδόν πάντα για τον α. ή τον β. λόγο θα γίνεται θύμα ρατσισμού.

    Θύμα ρατισμού δεν γίνεται όταν έρχεται φορώντας κουστούμι και έχοντας χαρτοφύλακα. Τότε τον καλωσορίζουν μετά βαϊων και κλάδων ως επενδυτή (προσφάτως, και ως επενδυτή από αραβικές μουσουλμανικές χώρες!!]

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  29. Και ένα τελευταίο, όσον αφορά το αφομοιώσιμο και το αναφομοίωτο.

    Έχεις δίκιο πως όλες οι κουλτούρες δεν έχουν τα ίδια σημεία επαφής. Κάποιες έχουν μεγαλύτερες συγγένειες, κάποιες έχουν μικρότερες.

    Ωστόσο, στο τέλος όλα αλλάζουν. Ο άνθρωπος είναι το πιο ευπροσάρμοστο ον που υπάρχει.

    Προσωπική ιστορία και πάλι...
    Το φθινόπωρο του 2004 έτυχε να απασχοληθώ σε έναν ξενώνα προσφύγων για κάποιους μήνες. Εκεί γνώρισα και πολλά παιδάκια από Σομαλία, Ιράν, Ιράκ, Αφγανιστάν. Παιδάκια που ήταν μόλις 5 μήνες στην Ελλάδα.

    Δυο πράγματα τραγουδούσαν όλη την ώρα.
    Το Shake it του Ρουβά που είχε κερδίσει στη γιουροβίζιον και το "σήκωσέ το το γαμημένο"

    Ο άνθρωπος κατά τη γνώμη μου, ως tabula rasa ξεκινά τη ζωή του. Και ακόμα και αν στην πορεία γράφονται κάποια πράγματα στον "πίνακα" της ύπαρξής του, αυτά μπορούν να ξεθωριάσουν και να σκεπαστούν εύκολα από άλλες πιο δυνατές γραφές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  30. Simurgh, επέτρεψε μου το τελευταίο σχόλιο σου, να το πιάσω μια επόμενη μέρα, να θυμηθώ λίγο και τι ακριβώς λέει και ο Μπάουμαν!

    γεια χαρά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  31. Και τέλος, να πω κάτι γενικά, επειδή η συγκεκριμένη ανάρτηση δέχεται μεγάλη επισκεψιμότητα μέσω google τελευταία, με keywords "χρυσή αυγή" και άλλα σχετικά, και επειδή η ελληνική κοινωνία συντηρητικοποιείται ταχύτητα, και επειδή όλο και περισσότερο κόσμος διψάει για αίμα και αποδιοπομπαίους τράγους,
    θα ήθελα να πω πως κάθε τι που λέγεται για το μεταναστευτικό ζήτημα σε στυλ

    "τι να κάνουμε, δεν χωράμε άλλους"
    "τι να κάνουμε, δεν μπορούμε να κοιμηθούμε ήσυχοι"
    "τι να κάνουμε, εδώ εμείς οι ίδιοι δεν έχουμε να φάμε"

    όσο και αν είναι εύλογο σε ένα προσωπικό επίπεδο,
    τόσο ταυτόχρονα είναι και συνειδητά ή ασυνείδητα υποκριτικό.

    Κανένας άνθρωπος δε θέλει στα καλά του καθουμένου να σηκωθεί από το χωριό του στην άλλη άκρη του κόσμου, να παρατήσει τους ανθρώπους του, τη γλώσσα του, την κουλτούρα του, να διακινδυνέψει τη ζωή του στη διαδρομή και αν δεν τη χάσει, να την ξοδέψει σαν είλωτας ανάμεσα σε ανθρώπους που του φέρονται σα σκουπίδι.

    Αν έρχονται στην Ελλάδα αυτοί οι άνθρωποι, οι κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο ι στη μετανάστευση, είναι επειδή οι χώρες τους που θα μπορούσαν να τους ζήσουν - χώρες πολλές φορές πολύ πιο πλούσιες σε πόρους από ό,τι και οι πιο αναπτυγμένες δυτικές - είναι ερειπωμένες εξαιτίας μας.

    Για αιώνες ήταν αποικίες. Και έτσι συσσωρεύθηκε ο πλούτος της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Γαλλίας.
    Και όταν έπαψαν να είναι αποικίες, την ίδια στιγμή ξαναγίναν, με τη νεο-αποικιοκρατία της παγκοσμιοποίησης.

    Το λαπ-τοπ που γράφω αυτή τη στιγμή και ο υπολογιστής που εσείς διαβάζεται αυτό το κείμενο, έχει την τιμή που έχει και που μας τον επιτρέπει η τσέπη μας, επειδή παράγεται με όρους στιγνής εκμετάλλευσης σε εκείνες τις χώρες.

    Χώρες που είτε τις βομβαρδίζουμε κάθε τόσο είτε τις καταληστεύουμε με τις εμπορικές μας συμφωνίες.

    Η ευημερία που μας προσέφερε η Ευρωπαϊκή Ένωση - το πρώτο οργανωμένο μόρφωμα της παγκοσμιοποιημένης εποχής - και που τη μοίρασε άνισα μεταξύ των μελλών της, συνολικά από τον υπόλοιπο εξαθλιωμένο κόσμο έχει υφαρπαχθεί.

    Τρέμουμε μην χάσουμε τα κομμάτια της ευημερίας μας από τους "βρωμό-μετανάστες". Όμως, ακριβώς αυτοί, είναι η νόμιμοι δικαιούχοι της.

    Πανηγυρίσαμε τις ιδρυτικές συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις διακηρύξεις της για την κίνηση των κεφαλαίων χωρίς σύνορα.

    Ξεχάσαμε όμως πως κάθε ροή έχει δυο κατευθύνσεις. Και όπως εμείς θεωρούμε δικαίωμα μας να πηγαίνουμε εκεί ώστε να επενδύσουμε, άλλο τόσο έχουν και αυτοί "δικαίωμα" να έρθουν εδώ. Δικαίωμα που δεν είναι καν δικαίωμα. Είναι νομοτέλεια.

    Εγώ και εσύ δε βομβαρδίσαμε ούτε κάναμε επενδύσεις. Όμως σχεδόν κάθε προϊόν της ευρωπαϊκής οικονομίας μας που φοράμε / τρώμε / χρησιμοποιούμε έχει δυο τιμές. Τις πενταροδεκάρες που πληρώθηκαν οι άνθρωποι αυτοί και που τους ανάγκασαν να γίνουν μετανάστες και την τελική τιμή πώλησης που διαμορφώνει την ευημερία μας.

    Η χαώδης και συσκοτεισμένη διαφορά μεταξύ των δυο είναι το καλά σκεπασμένο μελανό σημείο της ευρωπαϊκής συνείδησης και η μηχανή παραγωγής μεταναστών. Μηχανή που κανένας "φράχτης" δε δύναται να σταματήσει.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  32. Λοιπόν δε λειτουργεί ούτε σε μένα η απάντηση κάτω από τα σχόλια, οπότε θα απαντήσω εδώ, ελπίζω σύντομα.
    Νομίζω ότι αν διαφωνούμε κάπου, είναι σε ποιο βαθμό η αλληλεπίδραση της κουλτούρας δυο κοινωνικών ομάδων παίζει ρόλο στο ρατσισμό που μπορεί να προκύψει, ή αν ο ρατσισμός είναι αναπόφευκτο αποτέλεσμα της μοντέρνας εθνικιστικής δυτικής κοινωνίας. Θα μπορούσαμε να συζητάμε για ώρες αναλύοντας παραδείγματα με διάφορους λαούς και αν η ιστορία της καταπίεσής τους παρεκκλίνει ή όχι απ' το μοντέλο του Μπάουμαν. Ίσως δεν έχει νόημα αυτή η συζήτηση. Μπορεί κάθε περίπτωση είναι ιδιαίτερη, αλλά αν δεν κάνεις γενικεύσεις δεν μπορείς να δημιουργήσεις ή να υποστηρίξεις καμιά θεωρία.

    Ο ρατσισμός δεν έχει σκοπό πάντα να εξοντώσει τον «ξένο», όπως ο ναζισμός τους Εβραίους, αλλά μπορεί εναλλακτικά να θέλει να τον υποδουλώσει. Έτσι μπορεί ο «λευκός» να ζει δίπλα σε μια περιθωριοποιημένη ομάδα και να τους ανέχεται ή και να τους συμπαθεί, εφόσον είναι σκλάβοι/κάνουν περιθωριακές δουλειές.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  33. Δεν έχω διαβάσει Βαλραφ, αλλά έχω διαβάσει γι' αυτόν σε φεμινιστικά και αντιρατσιστικά μπλογκ, και απ' ότι κατάλαβα η τελευταία αποστολή του, να γυρίσει τη Γερμανία βαμμένος μαύρος, πολλούς τους εκνεύρισε. Οι έγχρωμοι θεώρησαν ότι ένας λευκός τους κλέβει τη φωνή.
    Νομίζω ότι δεν πρέπει να βλέπουμε όλον τον κόσμο απ' την πλευρά του «λευκού». Θα μπορούσα κι εγώ να βάλω μια μαντήλα και να προσποιούμαι ότι είμαι μουσουλμάνα, αλλά αυτό δεν με κάνει μουσουλμάνα. Θα φέρομαι σαν αυτή που είμαι (ελληνιδα χριστιανορθόδοξης καταγωγής) με μαντήλα, και οι αντιδράσεις των άλλων θα είναι ανάλογες. Δηλαδή θα περπατώ, θα μιλώ, θα κοιτάζω σαν [Σιμοργ], θα κυκλοφορώ σε μέρη που ταιριάζουν σε μένα (ή σε μέρη που εγώ νομίζω ότι ταιριάζουν στις μουσουλμάνες), θα έχω την εκπαίδευση που έχω, τις προκαταλήψεις μου. Και δε θα έχω τη νοοτροπία μιας νέας γυναίκας που καλύπτει τα μαλλιά της για θρησκευτικούς ή άλλους λόγους.
    Οι μαύροι δεν είναι λευκοί με μαύρο δέρμα, ούτε οι Τούρκοι είναι Γερμανοί με τούρκικο όνομα! Και τελικά - όπως και έγινε- ένας ρατσιστής μπορεί να πει: κύριε Βαλραφ οι «βιολογικοί Γερμανοί» σας φέρθηκαν άσχημα γιατί οι πραγματικοί μαύροι, αντίθετα με εσάς, είναι αγενείς, ανόητοι, εγκληματίες κτλ και ο ρατσισμός των «βιολογικών Γερμανών» οφείλεται σε προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες με μαύρους.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  34. "Θύμα ρατισμού δεν γίνεται όταν έρχεται φορώντας κουστούμι και έχοντας χαρτοφύλακα"
    Εδώ δεν μπορώ να τους Εβραίους που έγιναν και γίνονται θύματα ρατσισμού επειδή υποτίθεται ότι φοράνε κουστούμι και είναι πλούσιοι!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  35. Το Πακιστάν είναι μια πολύ μεγάλη και σχετικά νέα χώρα με ετερογενή πληθυσμό, με διαφορετικές θρησκείες και αιρέσεις, φυλές, γλώσσες.. Άλλοι άνθρωποι δε ξέρουν να γράφουν και άλλοι είναι περήφανοι για την αγγλική μόρφωσή τους «επιπέδου Οξφόρδης». Υπάρχουν ταλιμπάν και κάθε είδος θρησκευτικά φανατισμένων, υπάρχει μια πολύ σκληρή αστυνομία, υπάρχουν και πράοι άνθρωποι, αλλά και σαδιστές. Ο θρησκευτικός φανατισμός που δε στρέφεται μόνο εναντίον των δυτικών -βόμβες μπαίνουν πολύ συχνά σε λατρευτικούς χώρους αιρέσεων ή σε μνημεία σούφι αγίων, στο ισλαμικό πανεπιστήμιο, σε τζαμιά, ενώ το μίσος σιιτών σουνιτών κρατάει από χρόνια- δε ξέρω που οφείλεται, αλλά σίγουρα όχι μόνο στις βομβιστικές επιθέσεις που γίνονται σε διπλανά ή μακρινά κράτη. Εκτός απ' τα συμφέροντα τοπικά ή διεθνή, υπάρχουν οικονομικοί λόγοι, διαφορές μεταξύ φυλών, η επιτυχία κάποιων δημαγωγών, ίσως και η ίδια η θρησκεία που έχουν οδηγήσει στο φονταμενταλισμό έναν άνθρωπο από το Πακιστάν ή κάποια άλλη μουσουλμανική χώρα. Θέλω να πω ότι δε φταίνε για όλα οι «δυτικοί», όχι επειδή τους συμπαθώ ιδιαίτερα, αλλά δε μπορώ να δω τους «μη δυτικούς» σαν πιόνια, σαν άβουλα όντα που απλά αντιδράνε στις ενέργειες των δυτικών, και δεν έχουν δική τους ουσία, δεν παίρνουν δικές τους αποφάσεις, και τελικά δεν έχουν ευθύνη των πράξεών τους. Είναι άνθρωποι κσι λαοί πολύπλοκοι, όπως και οι δυτικοί, και οι πράξεις και των μεν και των δε είναι αποτέλεσμα πολλών δυνάμεων που αλληλοσυγκρούονται.

    Δε θέλω να πω ότι οι μετανάστες είναι άξιοι της μοίρας του, συμφωνώ απόλυτα με το τελευταίο σου σχόλιο. Το γεγονός ότι εγώ έχω λάπτοπ και κάποιος άλλος δεν έχει να φάει, ότι εγώ έχω χιλιάδες ευκαιρίες να ζήσω στην Ευρώπη και οι άλλοι όχι, είναι άδικο. Δεν υπάρχει τίποτα που να το δικαιολογεί ηθικά. Αλλά αυτή η κατάσταση δεν αλλάζει εύκολα, καθόλου εύκολα, πρέπει να διαλυθεί όλο το σύστημα, και μέχρι να γίνει αυτό θα υπάρχουν «νοικοκυραίοι» που θέλουν την παλιά ησυχία τους εδώ και τώρα. Ποιος από μας θα έδινε το λαπτοπ του για να φάει κάποιος άλλος (ξένος); Πρακτικά κανένας.
    Όσο το σκέφτομαι, τόσο πιστεύω ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα χρήσιμο για να διακοπεί ο φαύλος κύκλος της αδικίας.

    Αν στο τελευταίο σχόλιο απευθύνεσαι στους πιθανούς ψηφοφόρους της χα.. Νομίζω ότι πιστεύουν ότι οι Έλληνες είναι ο περιούσιος λαός αδικημένος από τους ισχυρούς της γης. Δεν είναι μόνο 5 ή 10%, οι περισσότεροι Έλληνες που γνωρίζω αυτό πιστεύουν.


    Παρεμπιπτόντως το ισλάμ και ο χριστιανισμός πιστεύω ότι έχουν πάρα πολλές ομοιότητες, στην ουσία είναι σχεδόν το ίδιο πράγμα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  36. Για τα παιδάκια και τα τραγούδια που έμαθαν:
    Αν είναι το παιδί tabula rasa, είναι τρομαχτικό ποια είναι τα πρώτα πράγματα που γράφονται πάνω στον πίνακα αυτό.
    Τελικά δεν νομίζω ότι το ζήτημα είναι να αφομοιωθούν οι μετανάστες και να γίνουν «πραγματικοί Έλληνες», αλλά να ..αλλάξει όλη η γελοία αντίληψη για τα έθνη, το οποίο βέβαια δε γίνεται, οπότε καλύτερα ας σηκώνουν τα παιδιά ελληνικές σημαίες στις στρατιωτικές παρελάσεις, κι ας τραγουδούν «σήκωσε το» και «Μακεδονία ξακουστή», παρά να ζουν σε γκέτο ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

    Τελικά βλέπω κατάφερα και να μην είμαι σύντομη και να γράψω σκόρπιες σκέψεις χωρίς συνοχή.

    ΑπάντησηΔιαγραφή